Złota dama. Gustav Klimt i tajemnica wiedeńskiej Mona Lisy

Nie mam słów, żeby opisać mój zachwyt nad książką Anne-Marie O'Connor „Złota dama. Gustaw Klimt i tajemnica wiedeńskiej Mona Lisy”, ale żeby nie było za słodko, najpierw cięgi. Po co na okładce wspominać Mona Lisę, kiedy to nie o niej książka? Dlaczego na tejże okładce nie pojawia się nazwisko Adeli Bloch-Bauer, skoro to ona jest kanwą powstania tej powieści?

Po skończonej lekturze zupełnie nie dziwi mnie fakt, że Znak zdecydował się na wznowienie tego tytułu. Ta książka jest DOSKONAŁA. Pióro autorki jest lekkie niczym wedlowskie Ptasie Mleczko a sposób przedstawiania i łączenia faktów jest tak nadzwyczajny, że nie sposób oderwać się od pochłaniania kolejnych rozdziałów. Jakież było moje zdziwienie, kiedy na portalu Lubimyczytać  „Złotą damę” znalazłam w kategorii ‚literatura piękna’. I tu był zonk, bo teraz TAK nie pisze się już nawet reportaży, ale o tym będzie oddzielny post, (i będzie też o przypisach)!

Książka podzielona jest na trzy części. W pierwszej autorka pochyla się nad historią Żydów, sięgając jeszcze do czasów rzymskich, bo jak się okazuje, oni też byli współzałożycielami rzymskiej Austrii, następnie błyskawicznie kreśli ich losy na osi czasu aż do panowania Habsburgów. Po wiekach poniżania i wypędzania nastąpił niesamowity przełom. To Habsburgowie zachęcali bogate rodziny Żydowskie do inwestowania w koleje i fabryki. Miało im to gwarantować pełną stabilizację na austriackiej ziemi, a czasem nawet tytuły szlacheckie. Miasto przyprawiało o zawrót głowy. Od 1860 do 1900 roku populacja Żydów w samym Wiedniu wzrosła od 6. tysięcy do 147. tysięcy. Żydowski crème de la crème, nie tylko z Europy, ale i świata. W tej niezwykłej belle époque poznają się Adela Bauer i Gustav Klimt. W czasie, kiedy arystokratyczni mężowie żądają od swoich arystokratycznych żon całkowitej obojętności w sprawach seksu, wciskając je w gorsety i suknie zapinane pod samą szyję, Klimt je rozbiera, rozumiejąc ich potrzebę zmysłowości i seksualnych pragnień. Kocha swobodę i naturalność, a kobiety kochają jego, nawet jeśli chodzi w worku z otworem na głowę, jest bardziej atrakcyjny niż arystokratyczna elita.

Pierwsza część książki kończy się śmiercią Adeli i Gustava. Druga część przedstawia losy miasta, wiedeńskich Żydów a przede wszystkim losy kobiet z obrazów Klimta. To najbardziej obszerna część książki, w której obserwujemy dewastację kultury w pełnym tego słowa znaczeniu. Momentami byłam wściekła, częściej zdziwiona, czasami wzruszona do łez. Totalny emocjonalny rollercoaster. Natomiast część trzecia to czasy współczesne i batalia o obraz Adeli. Wzruszeń tu mniej, ale ciekawość podtrzymana do samego końca.

Absolutnie nie da się streścić tej książki, ją po prostu trzeba przeczytać. Jakie tutaj pojawiają się persony, ileż tu nieoczywistych powiązań i znajomości, które wychodziły z czasem, łącząc się w całość. Ile cierpienia i siły miłości, ile rozczarowujących wyborów i pychy. Nie sposób tego opisać. Wspaniale wydana książka, gorąco zachęcam do tej niezwykłej podróży, jaką funduje czytelnikowi Anne-Marie O'Connor.

IG @angelkubrick

Wiedeń ma swoje dwie królowe serc. Zachwycające, podziwiane i sportretowane, trwale zapisały się w sercach i historii Austriaków.

Cesarzowa Elżbieta Bawarska, Sisi, której wizerunek można podziwiać bez mała u progu zamku Hofburg, nie zrewanżowała się za miłość, jaką ją tutaj obdarzono. Spoczywa na wieki w Krypcie Cesarskiej Kościoła Kapucynów. Obok niej śpi wiecznym snem jej syn, jeden z czworga dzieci.

Adela Bloch-Bauer, Złota dama, zapisała się na zawsze w sercach swoich rodaków. Kochała to miejsce, a kiedy przeminęła jej uroda, utrwalała tam socjalizm. Jej twarz jest wszędzie obecna. Nie miała dzieci, ale jej rodzina była dość liczna i zainteresowana obrazami Klimta. Na cmentarzu odwiedza ją niewiele osób, bo trudną ją znaleźć.

„Na gzymsie widać było rdzawy motyw. Tutaj, bez żadnych ozdób i w ukryciu, leżały szczątki Adeli.”

Kiedy Gustaw Klimt tworzył wizualny manifest Secesji, stwierdził, że prawda jest jak ogień. Ten żar odczuwał, gdy malował modelkę ozdobioną niezwykłym naszyjnikiem. Wiadomo, że pięknej kobiecie wystarczą diamenty, ale i ona wymaga godnej oprawy. Miał rację mistrz twierdząc, że niewieście wystarczy nagość. Słonecznie złota mozaika tylko podkreśla semicką urodę urzekającej Adeli. Później przyszedł czas na ukazanie cielesnych walorów wiedeńskiej piękności. Judyta i Danae ukrywały tylko swoje myśli. Wszak obraz milczy, choć prowokuje opinie.

„Zamożna dziewczyna była jak diament, trzymany w zamknięciu, dopóki rodzina nie znajdzie dla niego godnego miejsca”

Szokujące alegorie Filozofii, Medycyny i Prawoznawstwa wzbogaciły sławę Klimta, ale zostały źle przyjęte przez krytyków. A przecież były tak charakterystyczne dla tego twórcy. Kiedy mistrz malował Schuberta przy fortepianie w otoczeniu kobiet, wykorzystał własne miniatury z wizerunkami modelek.

W pewnym momencie Gustaw Klimt stanął na artystycznym rozdrożu, a obok przechodzili nowatorscy malarze: Picasso, Kandinsky, Monet… Co powstałoby na sztaludze tego malarza, gdyby nie rozszalała się polityczna burza? Diamentowy naszyjnik Złotej damy wylądował jak byle błyskotka w kieszeni niemieckiego uzurpatora. Odrzucony przez akademię Hitler szukał zemsty, gnębiąc i skazując na śmierć ludzi. Nadszedł czas holocaustu i wojny. Przerażonych więźniów wysyłano bydlęcymi wagonami do kurortu Dachau. Nawet na rysunkach Bruno Schulza w willi Landaua królowie i królowe mieli twarze głodnych żydowskich więźniów. Ginęli ludzie i dzieła sztuki.

„Obrazy zostały zdobyte dzięki wielkiej zbrodni i ich oddanie mogłoby być drobnym aktem zadośćuczynienia”

Moja wyprawa do Wiednia z przełomu XIX i XX wieków była niesamowitym przeżyciem. Pani Anne Marie O’Connor w imponującym stylu opowiedziała o „Złotej damie. Gustawie Klimcie i tajemnicy wiedeńskiej Mona Lisy”. Doskonałe merytoryczne przygotowanie książki wzbudziło mój wielki szacunek dla Autorki. Sekrety powstawania dzieł i liczne wątki, również polskie, są rewelacyjne. W tej książce piękno graniczy z okropnościami wojny, ludobójstwa. Gorąco zachęcając wszystkich do lektury tej książki, przesyłam „Pocałunek”, pędzla Gustawa Klimta. Piękna Adela Bloch-Bauer czeka na czytelników i miłośników malarstwa.

Opowieść o kobiecie, której twarz dzisiaj zna niemalże każdy. Artyście, który ją uwiecznił. Wiedniu na przestrzeni wieków. Kontrastach społeczności żydowskiej w Austrii. Mieście bohemy, sztuki i nauki. Opowieść o epoki pełnej śmiechu oraz krzyku.

Nie lubię w literaturze faktu fabularyzacji przeżyć. Gdy osoba autorska pisze o dokładnych ruchach czy myślach, choć to jedynie jej założenia, jej wyobrażenie danej sytuacji. To zaburza rzetelność. Anne Marie O'Connor często uderza w te tony i dzięki temu książkę czyta się lżej, łatwiej się ją pochłania, ale w moich oczach to jej największa wada. Cała reszta bowiem mi się podobała. Nawet więcej! Bibliografia jest obszerna, zakres informacji ogromny, a przedstawienie czasów oraz losów poszczególnych ludzi... Ach! Czytałam z ognikami w oczach! Nie mogłam książki odłożyć!

„Złota dama“ to nie historia obrazu a ludzi. Odbicie czasów od końcówki dziewiętnastej wieku do współczesności. Portret wiedeńskiego środowiska artstycznego oraz społeczeństwa żydowskiego. Opowieść o ludzkich wzlotach i upadkach, miłości do sztuki, uprzedzeniach, chciwości czy nienawiść. Bolesnych doświadczeniach, jakie zafundował antysemityzm i nazizm. Sile serc, potędze wsparcia. „Złota dama“ to lektura z rodzaju tych, które cenię sobie najbardziej. Obszerna w fakty, obfita w emocje.

przekł. Tomasz Pichór

Psst, „Złota dama“ to tytuł, jaki obrazowi nadali naziści, gdy udawali, że nie jest to portret Żydówki.

TW: wojna, tortury, nazizm, ksenofobia, homofobia, rasizm, zdrady, śmierć, samobójstwa, zabójstwa, morderstwa, eutanazja

!: „homoseksualiści“, „Cyganie“

"Złota dama" zwraca uwagę dbałością o detale, wnikliwością i skrupulatnością. Anne-Marie O'Connor wykonała bardzo dobrą pracę faktograficzną, i co ważne, przemieniła suche fakty w fascynującą literaturę faktu, łącząc ze sobą historię, sztukę, ludzkie życiorysy i wspomnienia. Sugestywny styl pisania O'Connor sprawił, że z łatwością przeniosłam się oczami wyobraźni do Wiednia – stolicy Austrii w swoich najpiękniejszych i najmroczniejszych latach. Z zainteresowaniem czytałam o Wiedniu Klimta, a także o poruszających losach Bloch-Bauerów. Anne-Marie O'Connor nie można odmówić rozmachu i ambicji, bo kontekst książki jest naprawdę imponujący, podobnie zresztą jak ilość informacji, wątków oraz nazwisk (autorka wspomina [Adres usunięty]. Zygmunta Freuda, Johanna Straussa, Egona Schiele, Gustava i Almę Mahler). W "Złotej damie" wielka historia umiejętnie splata się z indywidualnymi, osobistymi losami – i to jej ogromny walor.

Świetnie napisana, ciekawa i wciągająca literatura faktu dla miłośników historii, drugiej wojny światowej, Wiednia i Gustawa Klimta. O obrazie, którego siła i znaczenie wykraczają daleko poza swoje czasy. Dla mnie – udana podróż w czasie. Polecam.