Krótka wymiana ognia

Ten wiek to jakaś straszna sprawa. Dla jednych temat tabu, powód do smutku, czasami nawet strachu, dla innych powód do dumy. Dla mnie – temat neutralny. Może dlatego, że jestem jeszcze w przedziale między trójką a czwórką z przodu? Sama nie wiem. Jednak w ostatnim czasie miałam okazję silnie skonfrontować się z sześćdziesięciodziewięciolatką, spędzić z nią dwieście stron, poznać jej myśli, które – przynajmniej w pewnej części – bardziej „przystoją” młodej dziewczynie niż poważnej, statecznej… jakby nie było kobiecie w babcinym wieku. Wszystko to dzięki Romie, bohaterce książki „Krótka wymiana ognia” Zyty Rudzkiej.

Roma to starsza, niemal siedemdziesięcioletnia poetka, której życie ułożyło się tak, jak to czasami bywa – straciła kontakt z córką i rozwiodła się z mężem. Kobieta nie do końca godzi się z tym, że jej wiek oznacza już tylko trumnę (prędzej niż później). Chce żyć normalnie, pragnie uniesień, seksu i silnego męskiego ramienia. Gdy pewnego dnia na przystanku autobusowym zaczepia ją mężczyzna, ta zaczyna fantazjować, czyniąc go bohaterem pełnego namiętności związku z nią w roli partnerki. To spotkanie wywołuje wspomnienia z młodości, powoduje, że poetka w pewien sposób rozlicza się ze swoją przeszłością, zauważając, jak wiele straciła i przyznając się do swoich porażek. Trudno ocenić, jak wypada ten bilans. Nie jestem przekonana nawet, czy w ogóle jest sens to oceniać. Cała ta potyczka ze sobą i towarzyszące jej rozterki mają znaczenie samo w sobie i tchną nową jakością w literaturze.

Zyta Rudzka to pisarka, która zniknęła z „literackiej sceny” już jakiś czas temu. Kompletnie mi nieznana, na temat swojej książki wybrała bardzo nieszablonowy temat: starość i związany z nią obowiązek poddania się już tylko zmarszczkom i trzęsącym się dłoniom wspieranym na lasce. Bez prawa do szalonej miłości, namiętności i wszystkich radości z tym związanych. Z kawą pitą w samotności i obiadami, których nie chce się robić dla jednej osoby. To nie jest tak, że Rudzka odkryła coś nowego lub dotknęła czegoś wyjątkowego. Nie. Jednak zwerbalizowała to, o czym się nie mówi, co często jest pomijane, bo że starość się Panu Bogu nie udała, wiadomo od zawsze. Rudzka bardzo bezkompromisowo zmierzyła się z pragnieniami kobiecego ciała, z nienawiścią do starości i swoistego niedołęstwa. Wzbogaciła to historią mocno leciwej matki głównej bohaterki i historią jej życia, które – podobnie jak życie Romy – było pełne rozczarowań. Ta proza uderza i zaskakuje. Bije po oczach, wytęża umysł i daje satysfakcję mierzenia się z poetyckim językiem naszpikowanym metaforami i neologizmami.

Mimo swoich niewielkich gabarytów nie da się przez tę książkę przejść „po łebkach”, w dwie godziny między kęsem ciasta na deser a ostatnim łykiem jeszcze ciepłej kawy. Według mnie to dość trudna lektura, która wymaga pełnego skupienia i całkowitego oddania. Zanim zasiądziesz do czytania, rozejrzyj się wokół, bo biegające dzieci, skomlący pies, skrzecząca papuga czy gotująca się zupa zepsują wrażenia. Nie zapełnisz tą książką akurat nadarzającej się chwili czasu, nie poprawi Ci humoru, nie ucieszy i nie poda łatwej treści. Będzie trudna, bolesna i przeraźliwie dosadna. Ale jeśli się zdecydujesz, zapanujesz nad otoczeniem, oddasz się jej w całości, to podaruje Ci refleksje o kobiecie-matce, kobiecie-córce, kobiecie-żonie, kobiecie-staruszce. Być może Ci się spodoba, a być może uznasz ją za jeden wielki pseudoliteracki bełkot. Jest taka możliwość. Jest jeden sposób, żeby to sprawdzić. Przeczytać.

Któregoś dnia Romę Dąbrowską, starą poetkę, zaczepia na przystanku młody mężczyzna. Krótkie spotkanie staje się dla niej swoistym odkryciem – uświadamia sobie, że jej życie erotyczne dobiegło już końca. Odtąd Roma rozpoczyna swój życiowy bilans miłosny: wydobywa z pamięci erotyczne przygody, krótkie chwile namiętności i miłosne wspomnienia. Powoli odkrywa siebie w różnych rolach: córki, żony, pisarki i matki. Wspominając dawne miłostki, zastanawia się, co stało się z jej genialną córką, która pewnego dnia ją opuściła. Odnalezienie jej stanie się dla Romy równie istotne, jak odpowiedź na pytanie, kim właściwie jest ona sama – i kim są dla niej ludzie spotkani niegdyś na jej życiowej drodze.

Roma Dąbrowska ma sześćdziesiąt dziewięć lat. Jest sławną poetką, o której świat jeszcze nie zapomniał. Choć nie da się ukryć, że kobieta nie jest już młodą dziewczyną, ona sama nie przyjmuje tego do wiadomości. W głębi duszy czuje się pełną energii, spontaniczną kobietą, która marzy by w jej życiu pojawiła się wielka namiętność. Nie brakuje jej fantazji o miłosnych uniesieniach z nowo poznanymi osobami. Jej rodzinne życie nie potoczyło się dobrze, rozwiodła się z mężem a córka wyjechała bez śladu. Roma wspomina dawne czasy i dociera do niej jak wiele straciła. Spotkanie z młodym Cyrylem staje się elementem, który przeniesie ją do wspomnień o dawnych kochankach, matce i pisaniu. Niestety dawne czasy są teraz wyłącznie powodem rozgoryczenia Romy.

"Krótka wymiana ognia" to książka na pozór krótka i niepozorna. Autorce udało się jednak w tych 198 stronach przekazać cały ogrom treści. Powieść jest bardzo specyficzna i oryginalna. Na początku byłam zdezorientowana i trochę przytłoczona stylem pisania autorki. Nie ma w niej wyodrębnionych dialogów a całość przypomina wymianę luźnych wspomnień i spostrzeżeń. Przeszłość przeplata się z teraźniejszością a czytelnik zaczyna przywiązywać uwagę do najdrobniejszych szczegółów. Autorka nie owija w bawełnę a codzienny, lekko wulgarny język przeważa w znacznej jej części. Wspomnienia są bardzo chaotyczne ale tworzą razem zgrabną całość. Czy tego chcemy czy nie coraz bardziej zagłębiamy się w dość intrygującą treść.

"Krótka wymiana ognia" to powieść wymagająca pełnej koncentracji. Ma w sobie to "coś". Dotyka poważnej tematyki szczególnie bliskiej osobom starszym. Cięty język i czarny humor to niewątpliwe atuty tej mocnej historii. Sam tytuł jest jak najbardziej odpowiedni, ponieważ powieść przypomina mi właśnie taką krótką - ale szybką - wymianę ognia. Krótko, zwięźle i na temat w mocny i genialny sposób. Ta książka jest warta większej uwagi.