Dzieje Polski. Tom 3. Królestwo zwycięskiego orła

Opowiedziana na nowo historia naszego kraju. Te same fakty. Ci sami bohaterowie. Emocje i doznania całkowicie nowe i świeże. Polecam serdecznie.

KRÓLESTWO ZWYCIĘSKIEGO ORŁA

Taki tytuł nosi trzeci tom z cyklu DZIEJE POLSKI pióra prof. Andrzeja Nowaka, jednego z najwybitniejszych współczesnych polskich historyków. Obejmuje on dzieje Polski od roku 1340-do 1468. Książka – jak poprzednie tomy - została wydana przez Wydawnictwo BIAŁY KRUK.

Jak wszystkie prace profesora Nowaka, jest to dzieło wybitne, napisane nie tylko ze znajomością tematu, co jest oczywiste, ale także z obiektywizmem wobec przedstawianych faktów, z ogromną pasją i erudycją. Czym są podane ramy czasowe ? Kto zna historie te wie, że miedzy tymi datami zawierają się czasy od Kazimierza Wielkiego poprzez Jadwigę i Jagiełłę , Władysława warneńczyka i część rządów młodszego Jagiełłowego syna – Kazimierza Jagiellończyka. Tak się składa, że jest to zarazem mój ulubiony wykrawek z czasów polskiego średniowiecza i zarazem czasy ulubionych polskich królów. Dzieło – bo tak w istocie należy nazwać ten kolejny tom Dziejów Polski – książka bowiem to zbyt skromne słowo – składa się ze Wstępu i trzech części podzielonych na rozdziały. Już sam Wstęp pt. Plagi i obroty europejskiej fortuny wprowadza, ba przenosi czytelnika w fascynujący świat średniowiecza ! A wszystko zaczyna się od plagi, jaką była przetaczająca się przez Europę epidemia dżumy, zwanej również mors nigra – czarna śmierć, która stała się przełomem w dziejach, politycznym i gospodarczym kształcie Europy. W tym czasie rozkwitają Węgry Andegawenów i Czechy Luksemburgów a Polska wraca między królestwa. Tak też się dzieje – jak zauważa autor – że dynastie Andegawenów, Luksemburgów i Piastów wydają wtedy swoich najwybitniejszych przedstawicieli. Trudno nie zgodzić się z profesorem, że istotnie Karol Robert i jego syn Ludwik Wielki ( Nagy Lajos ) a także jego córka Jadwiga, Karol IV z Luksemburgów i ostatni z Piastów – Kazimierz Wielki są najwybitniejszymi przedstawicielami dynastii, z których się wywodzą. Obszerny fragment Wstępu autor poświęca tak ważnej dla dziejów Polski – Litwie za panowania Giedymina i jego następców. Autor we Wstępie wytycza tylko szlaki, jakimi powiedzie w dalszym toku książki swoje rozważania na temat dziejów Polski. Część I PIASTOWSKIE DZIEDZICTWO ( 1340-1384) obejmuje czasy Kazimierzowskie, panowanie jego siostrzeńca – Ludwika, w Polsce zwanego Węgierskim, na Węgrzech jak już wspomniano – Wielkim, regencyjne rządy jego matki, namiestnictwo Opolczyka i czas bezkrólewia. Czasy panowania Kazimierza autor w tytule ROZDZIAŁU I nazywa trafnie „szkoła politycznego realizmu”, przytaczając na poparcie swych słów fragment z anonimowej Kroniki katedralnej krakowskiej. Oczywiście nie patrzy bezkrytycznie na ostatniego z Piastów, pamiętajmy, że Kazimierz – najmłodszy z Łokietkowych potomków - tron obejmował jako młodzieniec i nie ustrzegł się od popełniania błędów. Autor trafnie to ujął: Nie od razu jednak syn Łokietka wyrósł na drugiego Salomona. Tę drogę Kazimierza do Wielkości prof. Nowak przedstawia w pierwszych trzech rozdziałach, kończąc je na śmierci ostatniego Piasta i uzasadniając trafność nadanego mu przydomka – Wielki : Zasługuje na to miano nie tylko przez swoją fizyczną wysokość (…)jako jedyny z polskich władców nazwany został Kazimierz Wielkim bo zwiększył terytorium swego państwa ponad dwukrotnie (…) Patronował mądrze okresowi względnie spokojnego wzrastania i dojrzewania, z którego owoców korzystać będą autorzy unii polsko-litewskiej, zwycięzcy spod Grunwaldu, odnowiciele Uniwersytetu Krakowskiego. Nie zapomina autor o wspierających Kazimierza doradcach. Ciekawą kwestią jest sprawa Wielkopolski i konfederacji pod wodzą Maćka Borkowica. Pozwolę sobie na dygresja – jako Wielkopolanka rozumiem niechęć wielkopolskiej szlachty do narzuconego im starosty ze Śląska, panoszącego się Wierzbięty z Palowic. Autor wspomina również legendę o pięknej Esterce zapisaną przez Długosza, a powtarzaną w sztuce i literaturze. Poruszona jest również – ciekawa dla czytelników lubiących watki romansowe – historia małżeństw i nielegalnych związków króla , oraz jego nieślubnych synów, których imiona wymienił w testamencie i o których pisał Janko z Czarnkowa, mam na myśli: Niemierze, Pełkę, Jana. Omówiona jest dokładnie kwestia następcy i zawarta przez Kazimierza umowa z siostrzeńcem Ludwikiem. Ciekawa jest ukazana pod koniec poświęconych Kazimierzowi rozdziałów historia powstania królewskiego nagrobka, ufundowanego przez jego siostrę i siostrzeńca oraz przedstawione dzieje jego córek ze związku z Jadwigą Żagańską, z których najstarsza – Anna zostanie teściową króla Władysława Jagiełły. Dla nas Wielkopolan ciekawy jest pojawiający się wątek buntowniczego Bartosza z Odolanowa . Interesujące są również intrygi dworskie po śmierci Ludwika oraz droga do tronu jego młodziutkiej córki Jadwigi, koronowanej w 1384 roku na króla Polski. Tak zaczyna się najciekawsza – moim zdaniem Część 2 UNIA I JEJ PIERWSZE PLONY. W Rozdziale I : Jadwiga i Jagiełło te dwa imiona zamykają jego sens i głęboka treść, symbolizują Polskę i Litwę oraz zawartą w Krewie Unię oraz elekcje lubelską. Dla czytelników ciekawa jest historia Jadwigi, Wilhelma i Jagieły, przedstawiona obiektywnie – zgodnie z prawda historyczną a nie z austriackimi i krzyżackimi plotkami, podważającymi legalność ślubu pary królewskiej. Dla Krzyżaków związek Jadwigi z Jagiełą, czyli Polski z Litwą i chrzest pogańskiego państwa był jak pisze profesor oczywistą klęską. Emocjonujące są fragmenty poświęcone wyprawie młodziutkiej Jadwigi – króla na czele zbrojnych Ruś i przywrócenie jej Koronie. Przedstawiona została szczegółowo i interesująca misja chrztu Litwy, prowadzona przez Jagiełłę i przybyłych z Polski zakonników. W ciekawy sposób został przedstawiony konflikt Jagiełły z Witoldem i długa droga stryjecznych braci do pojednania, oraz intrygi Krzyżaków zamierzających przy pomocy Witolda oderwać Litwę od Unii z Polską. Sporo miejsca poświęcił autor postaci Jadwigi, przytoczył nawet modlitwę Stanisława ze Skarbimierza odmawianą przy łożu konającej królowej, która zmarła trzy tygodnie po urodzeniu i śmierci córeczki Elżbiety Bonifacji, trudno nie wzruszyć się, czytając te słowa sprzed wielu wieków: Wyzwól jednakże o Panie matkę, dozwól aby mogła jeszcze rodzić, uwolnij tę matkę ubogich, słabych i ociemniałych (…) O Panie mój, nie dokładaj udręk udręczonej : oto dręczy się z powodu śmierci córeczki, z powodu utrapień porodu, z powodu cierpień i niedoli, z powodu dotkliwych chorób, z powodu rozpaczy króla i rozpaczy ludu (…) nie zabieraj tedy słońca (…)nie dozwól, aby zgasła ta światłość Kościoła.

Autor przedstawia liczne zasługi Jadwigi dla polskiej kultury, nauki, Kościoła, a przede wszystkim odnowę Uniwersytetu, w czym wspierał ją mąż, który dzieło odnowy uczelni prowadził wiernie i zgodnie z daną obietnicą po śmierci Jadwigi. Znaczenie Jadwigi profesor zamyka w słowach: Zmarła w kwiecie wieku królowa zostawiła po sobie wiele innych jeszcze śladów w duchowej przestrzeni, w której formować się będą kolejne pokolenia. Interesujące s a fragmenty związane z fundacjami Jadwigi, z psałterzem, haftowanym przez nią racjonałem i jej ulubionym cudownym krucyfiksem z katedry wawelskiej. Kolejny Rodział z Części II związany jest z latami 1400-1411 – czytelnicy domyślają się już ze związany jest z Bitwą pod Grunwaldem, której przyczyny, przebieg i skutki zostały przez autora rzetelnie przedstawione wraz z tradycją tego wydarzenia w malarstwie, literaturze, kulturze. Rozdział III dotyczy polityki króla związanej z Polską i Litwą, Luksemburgami oraz ciągle istniejącym, chociaż osłabionym – Zakonem Krzyżackim. Dyplomatyczne posunięcia Jagiełły opisane w tym rozdziale dowodzą jego inteligencji i rozwagi. Rozdział kończy się na 38 roku panowania Władysława Jagiełły. Część III nosi tytuł MONARCHIA JAGIELLONOW 1423-1468 i obejmuje ostatnie lata panowania króla Władysława – najdłużej panującego polskiego monarchy , karierę duchowną i polityczną Zbigniewa Oleśnickiego, w kolejnych rozdziałach ukazane są dzieje Jagiełłowych następców i największego po Władysławie Jagielle Jagiellona – Kazimierza do 1468 roku, a wiemy ze panował on do 1492 roku, część dalsza jego chwalebnego panowania opisana została w Tomie 4. Autor wspomina o synach Kazimierza wychowywanych pod pieczą Długosza – w 1467 jest ich pięciu Władysław, Kazimierz, Jan Olbracht, Aleksander i nowonarodzony Zygmunt. Za rok na świat przyjdzie królewicz Fryderyk, wydaje się, że tak potężna dynastia przetrwa długo… nie poprzestaje na historii, przeprowadza interpretację dekoracji malarskiej wawelskiej kaplicy z obrazem malarza Mikołaja Haberschracka ukazującym Pokłon Trzech króli. Profesor w wizerunku króla w fantazyjnej koronie domyśla się Kazimierza Jagiellończyka. Pozostali to być może Kazimierz Wielki i Władysław Jagiełło ?Tom 3 kończy autor pytaniem: Czy da się urządzić taką Rzeczpospolitą – rzecz wspólną dla wszystkich jej dobrych mieszkańców ? Walorem omawianej publikacji jest piękna, literacka polszczyzna, język naukowy, który dotrze do każdego odbiorcy. Książka ta powinna służyć pomocą nauczycielom historii, jest ciekawsza od szkolnych podręczników często wyrywkowo traktujących dzieje ojczyste i niekiedy z błędami merytorycznymi. Książka jest bogato ilustrowana, znajdują się w niej mapy, drzewo genealogiczne, zdjęcia zabytków i dokumentów z czasów, o których mowa. Do każdego z rozdziałów załączona jest bibliografia. Nie przesadzę w stwierdzeniu, że cykl Dzieje Polski prof. Nowaka jest tym dla nas , czym dla ludzi średniowiecza były kroniki Jana Długo