Saturnin

Powieść Zdeňka Jirotki od 1942 niezmiennie bawi kolejne pokolenia czeskich czytelników. Autor wydał ją jako swój debiut i właściwie do końca (wcale nie krótkiego, bo 92-letniego) życia mógłby siedzieć z założonymi rękami ze (słusznym) przekonaniem, że dla literatury czeskiej zrobił wystarczająco dużo. W czym tkwi czar Saturnina? To absurdalny angielski humor w czeskim wydaniu. Miks idealny. Perypetie charyzmatycznego służącego Saturnina (pierwowzorem bohatera była postać angielskiego kamerdynera Jeevesa z humoresek P.G. Wodehouse`a), jego oryginalnego pana, irytującej ciotki Kateřiny, jej syna Milouša, doktora Vlacha, pięknej panny Barbory i innych barwnych postaci podbiły serca Czechów tak skutecznie, że powieść 75 lat po premierze zwyciężyła w plebiscycie Książka Stulecia Magnesia Litera, pokonując samego Szwejka. Wcześniej, w 1994, zdobyła tytuł Książka najbliższa sercu w konkursie zorganizowanym przez Czeską Telewizję. Czytałem i śmiałem się często. Mina mi zrzedła, kiedy przeczytałem fragment, w którym doktor Vlach stwierdził, że śmiech „… to reakcja na przeżyte w rzeczywistości lub wyobraźni niebezpieczeństwo, pojawia się często u osób o inteligencji niższej od przeciętnej.” Trudno. Czytałem dalej i śmiałem się tak samo często. Artur Andrus Zdeněk Jirotka (ur. 1911 w Ostrawie, zm. 2003 w Pradze), pisarz, satyryk, felietonista, znany z angielskiego humoru, którego używał na sposób czeski. Wyrzucony ze szkoły realnej, zdobył zawód murarza. W 1933 ostatecznie zdał maturę, po czym wstąpił do wojska, gdzie służył do 1939 jako oficer piechoty. Niebywały sukces jego debiutanckiej powieści Saturnin uczynił z Jirotki pełnoetatowego pisarza. Żadna późniejsza książka nie przyćmiła blasku tej pierwszej, choć kolejne również cieszyły się dużym zainteresowaniem czytelników, a kryminał humorystyczny Człowiek z psem (Muž se psem) został zekranizowany w Polsce (film Walet Pikowy w reżyserii Tadeusza Chmielewskiego, 1960). Jirotka jako redaktor i felietonista współpracował m.in. z dziennikiem „Lidové noviny”, przez długie lata był redaktorem naczelnym tygodnika satyrycznego „Dikobraz”. Jest autorem wielu słuchowisk radiowych. Zdeněk Jirotka jest do dziś uwielbiany przez Czechów za specyficzny humor prosto z dzieł angielskich satyryków Jerome`a K. Jerome`a czy P.G. Wodehouse`a. Jego legendarna powieść Saturnin została jak dotąd przełożona na 8 języków. Leszek Engelking (ur. 1955 w Bytomiu), filolog, poeta, literaturoznawca, nowelista, tłumacz i krytyk literacki. W latach 1984–1995 redaktor miesięcznika „Literatura na świecie”, członek Stowarzyszenia Pisarzy Polskich; laureat wielu nagród translatorskich (Nagroda „Literatury na Świecie” 1989, 2002, 2008, 2018; Nagroda Polskiego PEN Clubu „za przekłady z języka angielskiego i języków słowiańskich”, 2010. W 2003 otrzymał czeskie wyróżnienie Premia Bohemica za dorobek translatorski i popularyzowanie literatury czeskiej za granicą. W 2006 uhonorowany odznaką „Zasłużony dla Kultury Polskiej”.