Stefan Żeromski

Stefan Żeromski bez wątpienia był wielkim pisarzem. Jego dzieła do dzisiaj zaskakują aktualnością, świeżością spostrzeżeń i celnością diagnoz lub chociażby stawianych pytań. Bo Żeromski nie dawał gotowych recept - nie powiedział nigdy czytelnikowi, jak ma żyć. Ale ten, kto czytał jego znakomitą prozę, wie, że granica między dobrem a złem przebiega tutaj wyraźnie, a od nas samych zależy, po której stronie muru staniemy.

Żeromski był przy tym niezwykle płodnym pisarzem. Pisał powieści, opowiadania i dramaty, jest również autorem "Dzienników", uznawanych przez niektórych krytyków za najwybitniejsze dzieło pisarza, mimo że ten nie pisał ich w celu wydania. Czytelnicy natomiast cenią sobie zwłaszcza "Ludzi bezdomnych", "Przedwiośnie" i "Dzieje grzechu", a także opowiadania, które w lapidarnej formie zamykają całą gamę ludzkich trosk i małych szczęść, jak znana szerokiemu gronu "Siłaczka" czy "Doktor Piotr".

Bohaterami prozy Żeromskiego są często samotnicy, którzy są przedstawieni w sytuacjach wymagających podjęcia niełatwych dylematów. Czasem widzimy konsekwencje tych decyzji, jak na przykład w "Przedwiośniu", w którym bohater co rusz wikła się w złożone relacje. Nie przynosi mu to niczego dobrego, chłopakiem wciąż miotają skrajne emocje, a w jego umyśle odzywają się echa przeszłości. Kanwą opowieści w "Ludziach bezdomnych" z kolei jest biografia młodego lekarza, Tomasza Judyma, którego życiowym celem jest leczenie ubogich i pomaganie innym. I chociaż poznaje mądrą i oddaną mu Joasię Podborską, są razem szczęśliwi, planują wspólną przyszłość, to niestety przeszłość Tomasza daje o sobie znać. Lekarz dokonuje wyboru, którego symbolem jest rozdarta sosna. Jakie będą konsekwencje tegoż wyboru? Tego czytelnicy mogą się jedynie domyślać.

"Dzieje grzechu" to natomiast książka inna niż wszystkie. Zwana nie bez powodu "powieścią seksualną", jest wyjątkowo odważna w sferze obyczajowej. Opowiada o kobiecie, która - porzucona przez ukochanego - stacza się na samo dno: staje się dzieciobójczynią, spotyka się z szemranym towarzystwem, a ostatecznie zostaje prostytutką. Dzisiaj główną bohaterkę, Ewę, wystarczyłoby zaprowadzić do lekarza. Depresja jest uleczalna. W tamtych czasach była chorobą śmiertelną.

Stefan Żeromski zmarł 20 listopada 1925 w wieku 61 lat. Jego pogrzeb stał się polityczną manifestacją i zgromadził tłumy. Pisarza pochowano na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie.