Pęknięte lustro. Próba portretu Adama Czerniakowa

Postać Adama Czerniakowa, Prezesa Gminy Wyznaniowej Żydowskiej w Warszawie w czasie II wojny światowej i ustanowionego przez okupanta przywódcy getta warszawskiego od lat budzi w dyskursie historycznym (i nie tylko) wiele kontrowersji. Jedni uznają go za zdrajcę swojego narodu, dorobkiewicza, dbającego wyłącznie o własne interesy, inni nieco łagodniej oceniają czyny tego człowieka widząc w nich nieudane próby ratowania tego, co mógł ocalić. W tych ocenach brakowało dotąd ujęcia, które przedstawiałoby wojenne dzieje Czerniakowa z bliska i daleka zarazem. Patrycja Dołowy, autorka książki pt. „Pęknięte lustro”, która ukazała się w ofercie Wydawnictwa Filtry wypełniła tę lukę tworząc specyficzny, podszyty psychologią portret postaci, niejednoznaczny jak sam Czerniaków.

„Pęknięte lustro” to próba innego spojrzenia na wojenne losy Adama (Abrama) Czerniakowa, w którym do głosu dochodzą wspomnienia osób mu bliskich, jego współpracowników a także krytykujących go mieszkańców getta warszawskiego, których zapiski przetrwały Zagładę. Wyjątkowość tego zapisu opiera się na niezwykłej relacji, która powstała między autorką książki a jej bohaterem. Relacji osobistej i zdystansowanej zarazem. Dołowy, [Adres usunięty]. za sprawą dziennika Czerniakowa, przygląda się Prezesowi z bliska, jak jednemu ze swoich a jednocześnie „na chłodno” analizuje dostępne na jego temat opinie, również te najbardziej obelżywe. Próbuje wypośrodkować to, co przez lata narosło w społecznej świadomości Polaków, Izraelitów a przede wszystkim ocalonych z Holocaustu, ostro krytykujących tę postać. Co ważne, autorka nie zawłaszcza sobie prawa do orzekania o winie czy niewinności Czerniakowa a jedynie próbuje zobaczyć to, co on sam widział w lustrze.

Od siebie dodam tyle, że takiego spojrzenia na osobę Prezesa wyczekiwałam od lat. Podobnie jak autorka tej książki, dostrzegam w nim człowieka z zasadami, wiernego ideałom, próbującego stworzyć w wykreowanej przez Niemców rzeczywistości, namiastkę dawnego świata, który znał i do którego, mimo różnych animozji, tęsknił. Jestem wdzięczna za to, że po latach, czytelnicy mogą dzięki tej narracji dostrzec inne oblicze szefa warszawskiego Judenratu.