Syn

Przypowieść w płaszczu sensacji

„Syn” Jo Nesbø. Cóż to jest za powieść! Rozkręca się powoli, nieco ciągnie, wydarzenia wybitnie niezrozumiałe mieszają się w niej z tak przewidywalnymi, że aż banalnymi. Lecz w momencie, gdy dotrze do nas symbolika najnowszej książki mistrza kryminału z Norwegii, jej przerysowanie i poszczególne funkcje nieco koturnowych postaci – zachłyśniemy się jej wspaniałością. Najnowsza powieść Nesbø bowiem to, nie przesadzając, Literatura przez duże L.

„Syn”, mimo, wydawałoby się, oklepanego wątku potomka mszczącego się za krzywdy ojca, skrywa w sobie niespotykaną głębię i bogactwo symboliki. Już jego motto, „Stamtąd przyjdzie sądzić żywych i umarłych”, sprawia, że nerwowo wiercimy się w fotelu. Jednakże po paru przeczytanych akapitach zapominamy o tym nawiązaniu do chrześcijaństwa i zaczynamy wciągać się w więzienny żywot tytułowego bohatera, Sonny’ego Lofthusa, którego postępowania przez drażniąco sporą ilość stron nie jesteśmy w stanie zrozumieć. Mężczyzna bowiem przyznaje się do przestępstw przez siebie niepopełnionych, jednocześnie pozostając w zadziwiająco zgodnych układach z resztą więźniów. Mimo rzekomo strasznych czynów jakie Sonny popełnił wszyscy go szanują, przychodzą do niego po porady, opowiadają swoje najskrytsze sekrety… O co tu chodzi? – będziemy pytać raz po raz siebie samych, coraz bardziej rozdrażnieni. Jakby tego było mało, Nesbø nie oszczędza czytelnika, opierając swoją powieść na kunsztownych opisach, które często składają się z bardzo rozbudowanych zdań sprawiających, że doprawdy nie jest „Syn” lekturą lekką i łatwą. Ale przyjemną owszem.

Przyjemność z czytania najnowszej powieści Nesbø wiąże się z zaakceptowaniem faktu, że mamy do czynienia z dziełem literackim, które jest kryminałem – a raczej sensacją z gatunku „zabili go i uciekł” – tylko powierzchownie. Nie o samo dochodzenie w „Synu” chodzi, ponieważ od początku znamy mordercę, ba, sam prowadzący dochodzenie Simon Kefas wie, kto zabija kolejne osoby. Mało tego, wiele posunięć bohaterów możemy przewidzieć, znając choćby i podstawowe konwencje gatunku sensacyjnego tudzież dramatu więziennego. Pewnie niejeden czytelnik pomyśli, że gdzieś to już było… Może w „Pulp Fiction”? Albo w „Skazanych na Shawshank”? Skoro bowiem pojawia się broń, choćby i niewiadomo jak śmiesznie by się prezentowała, wiadomym jest, że zostanie użyta i że skazaniec przy jej pomocy podejmie ucieczkę, która jak łatwo przewidzieć powiedzie się. Nie należy też zapominać o wręcz perfidnym umieszczeniu przez Nesbø wątku miłosnego, mimo trudnej sytuacji jej i jego całego w różowym obłoku, wspieranego ognistymi spojrzeniami i mocno bijącymi sercami. Banał goni banał, uzna niecierpliwy czytelnik rzucając książkę w kąt. I jeśli ponownie po nią nie sięgnie właściwie rzecz biorąc minie się z arcydziełem. Bo Nesbø się kryguje, puszcza do nas oko, za koturnowymi momentami postaciami ukrywa symbole: ambicji uleczenia zepsutego świata, miłości bez względu na wszystko, nadziei na lepsze jutro, bałwochwalczego wręcz uwielbienia, sprawiedliwości, zła wcielonego etc.; a za przewidywalnością wydarzeń chowa tajemnice sięgające w rdzeń duszy, które gdy w końcu wyjdą na jaw, mimo swej niezwykłości przestaną być najważniejsze. Już zdążymy bowiem do tego czasu zrozumieć, że „Syn” to niemal biblijna przypowieść skryta pod maską sensacji. Motto z początku książki nabierze nowego znaczenia, sens więziennego zachowania bohatera zyska zaskakujący wydźwięk, a sam Sonny urośnie do miana Chrystusa XXI wieku, łaskawego dla niewinnych, lecz bezlitosnego dla grzeszników, wzgardzonego (więzienie i uzależnienie od narkotyków) i okrytego chwałą (medialna gwiazda), który z impetem rusza w świat po lepszą przyszłość niczym Bruce Willis w wiadomym filmie Quentina Tarantino!

Nie trzeba być osobą wierzącą, aby w „Synu” to wszystko wychwycić i pogodziwszy się z konwencją przypowieści o winie, zemście i odkupieniu, jego jaskrawym wręcz w pewnym momencie symbolizmem szczerze się zachwycić. Zresztą, nie tylko nawiązania do Biblii tu znajdziemy, lecz także zawoalowaną krytykę przeżartego korupcją, zabiedzonego na drugim planie kraju, który z zewnątrz wydaje się opływać w dobrobyt i tak zwane normy europejskie (jego metafora to więzienie, z którego ucieka Sonny, nazywane – o zgrozo! – Państwem), a także symbol domowego zacisza, które, choćby nie wiem jak niewygodne, zawsze da ukojenie. Będzie też nieco groteskowo (trup w zamrażarce) i plastycznie wręcz obrzydliwie (sceny z psimi albinosami), czyli odnajdziemy w „Synu” także to, za co Nesbø pokochali czytelnicy lubujący się w mrocznych skandynawskich powieściach. Ponadto nie zawiedzie sama konstrukcja fabularna, owo łączenie się wszystkich nitek w jeden supeł, który od początku wiadomo, że gdzieś przy końcu drogi czeka, ale jak dokładnie przeplatają się w nim wszystkie nici – niewiadomo. Jednakże podstawową prawdę odnośnie tego zapętlenia z pewnością mogę tu zdradzić, mianowicie, że absolutnie jego skomplikowaną konstrukcją czytelnik się nie zawiedzie, a nici go tworzące tylko pozornie będą biegły prosto.

Czy można dodać coś więcej? Może to, że nie należy zrażać się tym, iż Simon Kefas to nie Harry Hole. Zresztą wiodący glina najnowszej powieści Nesbø ani myśli strącać ze stołka najbardziej wyrazistego norweskiego dochodzeniowca. W „Synu” bowiem nie o stworzenie nowego Brudnego Harry’ego się rozchodzi, lecz o żonglowanie sensacją, która bawi się w berka z mitem ostatecznie pozwalając mu zwyciężyć. A Nesbø łobuzersko uśmiecha się do czytelnika, nie tylko z podobizny umieszczonej na skrzydełku pięknie zaprojektowanej przez Mariusza Banachowicza okładki, lecz także w domyśle, wyciągając z kolejnych stron „Syna” zwielokrotnione sensy, zaskakujące powiązania i tajemnice niczym króliki z kapelusza.

Paulina Stoparek

Jo Nesbo to norweski pisarz. Tworzy głównie powieści kryminalne. Jego najnowszą książką jest „Syn” wydany przez Grupę Wydawniczą Publicat w 2014 roku.

Sonny Lofthus jest więźniem w najlepiej strzeżonym więzieniu w Oslo. Został skazany za morderstwo. Jest cichym i spokojnym narkomanem, którego chętnie odwiedzają współwięźniowie. Jest doskonałym słuchaczem. Inni widzą w nim kogoś w rodzaju spowiednika. Sonny niczego nie wygada. Poza tym chodzą plotki, że bierze na siebie sprawy, których nie popełnił. Jest to na rękę Nestorowi – mafiosie, który z przyjemnością obarcza Sonny’ego przestępstwami. Któregoś dnia Sonny się buntuje. Dostaje informacje, że jego ojciec, byłby policjant, który popełnił samobójstwo, wcale nie był winny sprawom, o które go oskarżano. Wtedy postanawia uciec. Nie przyznaje się do zabójstwa, które próbują mu wmówić i sprytnie wydostaje się z pilnie strzeżonego więzienia. W tym samym czasie ginie kapelan więzienny. Sprawą zaczyna zajmować się Simon Kefas, któremu przydzielono do pomocy młodą i ambitną Kari Adel. Razem przesłuchują świadków, zbierają dowody i znajdują nowe poszlaki. Przy okazji Simon musi zmierzyć się ze swoim życiem prywatnym – jego żona ma możliwość pójścia na operację, która wyleczyłaby jej wzrok. Nie mają jednak na to pieniędzy przez długi hazardowe Simona. Sonny ukrywa się w ośrodku dla narkomanów, gdzie wpada w oko jednej z pracownic. W międzyczasie postanawia wyrównać rachunki z przeszłości. Jego działania są śmiałe i doskonale przemyślane, nie pasują do człowieka, który miał opinię szalonego narkomana.

Narracja trzecioosobowa obejmuje wiele osób. Głównie jest to Simon i Sonny, ale nie tylko. Czasem pojawiają się osoby, które tylko na chwilę biorą udział w historii. Dzięki temu możemy śledzić powieść z różnych stron.

Język jest ładny i świetnie się go czyta. Trudno mi określić, co w nim jest, ale to ON tworzy niesamowity klimat tego kryminału. Jest doskonale dobrany do opowieści – nie brak urwanych wątków, opisy wewnętrznych przeżyć i wspomnień pozwalają na zapoznanie się z sytuacją osób, które występują w książce. Poza tym dialogi są całkiem interesujące – szczególnie te między Simonem i błyskotliwą Kari.

Plusem są przypisy, które pojawiają się na dole strony. Ułatwiają czytanie i zrozumienie tekstu. Poza tym kilka razy znalazłam zdania pisane kursywą. Pasowały do całości – informowały o sms lub obcych zwrotach. Podobało mi się to, że inaczej je podano.

Kryminał ma fajny klimat, jest nieco tajemniczy. Widzimy poczynania zarówno zbrodniarza jak i policji. Wiemy, kto stoi za konkretnymi sprawami. To ciekawe. Zaskakujących zwrotów akcji jednak nie zaznałam. Książka jest napisana dobrze, ale mnie nie porwała. Nie wiem, czy nie umiałam wciągnąć się w jej specyficzny klimat, czy była zbyt rozciągnięta w czasie. Najbardziej podobał mi się Simon, który był zwykłym człowiekiem – nie był bohaterem, miał problemy, przyziemne sprawy i życie rodzinne.

Ogólnie jestem trochę rozczarowana spotkaniem z Nesbo. Pierwszy raz czytałam jego powieść. Miałam szczęście, że pozycja ta została wydana poza serią z Harrym Hole. Mogłam bez przeszkód czytać ten kryminał. Nie wciągnął mnie jednak, nie porwał. Być może nie jestem przyzwyczajona do literatury skandynawskiej. Podobały mi się postacie w książce, ale cała sprawa była dla mnie zbyt rozciągnięta.

Polecam tym, którzy lubią Nesbo. Może wam jego najnowsza pozycja przypadnie do gustu. Nie jest to zła książka, ma dobry klimat, niezły język i ciekawych bohaterów (trzeba pochwalić autora za ich mnogość i różnorodność).

Młody mężczyzna Sony Lofthus odsiaduje swój wyrok w Państwie, czyli najlepiej strzeżonym więzieniu w Oslo. Krążą pogłoski, że Sony przyznaje się do zbrodni, których nie popełnił. Kiedy poznaje okoliczności śmierci swojego ojca, postanawia zacząć wymierzać sprawiedliwość we własnym zakresie.

Przyznam szczerze, że robiłam kilka podejść do tej książki. Nie jest jest to kryminał, który porywa od pierwszych kilku stron. Akcja jest bardzo rozciągnięta w czasie, co może utrudnić czytelnikowi orientację w fabule. Dobrze się ją czyta, jednak nie jest to najlepsze dzieło tego autora. Sama koncepcja jest ciekawa ale, fabuła nie wyróżnia się zbytnio na tle innych książek o tej tematyce.

Jo Nesbø jest autorem, o którym słyszał już każdy. Sławę Norwegowi przyniósł przede wszystkim bestsellerowy dziesięciotomowy cykl kryminałów, w których główną rolę odgrywa nietuzinkowy i (jak to zwykle w literaturze kryminalnej bywa) niejednolity moralnie komisarz Harry Hole. Nesbø – makler, dziennikarz, a z wykształcenia ekonomista udziela się również jako muzyk w rockowym zespole Di Derre, a w wolnych chwilach pisuje książki dla dzieci. Słowem, człowiek renesansu!

W jego najnowszej powieści, która ukazała się 18 czerwca 2014 roku nakładem Wydawnictwa Dolnośląskiego nie pojawia się Harry Hole. Tytułowym „Synem” jest Sonny Lofthus, który w jednym z najlepiej strzeżonych zakładów karnych w Oslo odsiaduje wyrok za dwa zabójstwa. Sonny jest człowiekiem przegranym – heroinistą, który dla kolejnej działki jest w stanie zrobić wszystko, nawet przyznać się do kolejnych morderstw rzekomo popełnianych w trakcie przepustek. Punktem krytycznym w biografii bohatera jest samobójcza śmierć ojca – zasłużonego policjanta, który w swym pożegnalnym liście wyjawia, że został skorumpowany i przez znaczną część swojej zawodowej kariery był na usługach Bliźniaka – tajemniczego króla norweskiej mafii. Po pewnym czasie jeden ze współwięźniów Sonny’ego przedstawia chłopakowi zupełnie inną wersję wydarzeń, według której Ab Lofthus nigdy nie był skorumpowany, a jego śmierć była ceną, którą musiał zapłacić za zbliżenie się do odkrycia tożsamości mafijnego bossa. Ta informacja staje się kolejnym punktem kulminacyjnym w biografii bohatera. Od tego momentu Sonny zmartwychwstaje – przestaje brać i, co najważniejsze, ucieka z więzienia, by odszukać i ukarać ciemiężycieli swojego ojca.

Tworząc tę powieść, Nesbø sięga także po wątek miłosny, który o ile w Łowcach głów jest jednym z głównych elementów fabuły, o tyle w cyklu z Harrym staje się na ogół marginalną wiadomością o życiu prywatnym komisarza. W przypadku „Syna” związek Sonny’ego stanowi swego rodzaju tło wydarzeń. Pozwala dostrzec drugą twarz chłopaka, jak również wydobyć i podkreślić jego niezwykłą determinację.

Mówi się również, że kreacja Sonny’ego jest dość jasnym nawiązaniem do postaci samego Jezusa. Świadczyć o tym mają chociażby krążące wokół chłopaka więzienne legendy, w myśl których jego ręce mają moc uzdrowicielską, a splamione grzechem dusze przestępców oczyszczają się po wyspowiadaniu się przed mężczyzną. Biblijny zdaje się być również motyw zmartwychwstania i przede wszystkim sam tytuł powieści. Nawet jeżeliby zgodzić się na taką interpretację postaci głównego bohatera, należałoby dookreślić, że Sonny jest „Jezusem naszych czasów” – osobą, której zadaniem nie jest przynoszenie miłości i zbawienia, lecz wymierzanie sprawiedliwość, karanie grzeszników. Po podobny motyw sięgnął prawie sześćdziesiąt lat temu Leopold Tyrmand kreując tytułowego „Złego”, a kilkadziesiąt lat wcześniej sam Bułhakow.

Bez wątpienia „Syn” to jedna z lepszych, jeżeli nie najlepsza, książka w dorobku Nesbø – „bluźniercza ewangelia”, przewrotny moralitet, ale przede wszystkim świetny kryminał z genialnie skonstruowaną, trzymającą w napięciu akcją.

Kojarzycie może Krzysztofa Gosztyła? To król polskich audiobooków, niekwestionowany mistrz słowa czytanego, który sprawia, że słuchanie książki to czysta przyjemność. Kilka razy miałem okazję słuchać jego głosu przy okazji czytania tej czy innej powieści. Tym razem wsłuchiwałem się w poczynania Sonny'ego Lofthusa - głównego bohatera najnowszego kryminału króla z Norwegii Syn - Jo Nesbo. Autor postanowił dać chwilę wytchnienia swojemu najbardziej popularnemu komisarzowi Harry'emu Hole'owi, kierując nasz wzrok (lub słuch) na sprawy związane z ciut innym środowiskiem. Wszyscy byliśmy przyzwyczajeni do wyjątkowego policjanta, a po genialnej Policji oczekiwałem czegoś naprawdę dobrego. Jak wybrnął z tego zadania Nesbo?

Sonny Lofthus siedzi w więzieniu. Najbardziej strzeżonym więzieniu w Oslo, tak zwanym Państwie. Wszystko zostało zaprojektowane tak, by uniemożliwić nawet myśli o epickiej ucieczce, a co dopiero mówiąc o próbie jej podjęcia. Nasz główny bohater jest naprawdę skrytym człowiekiem - mało mówi, ale ma niezwykły dar do słuchania. Pozostali więźniowie czują nieodpartą chęć wyspowiadania się pobratymcowi, przy okazji opisując makabryczne zbrodnie jakich się dopuścili. Chłopak wydaje się niezbyt inteligentnym człowiekiem, zwłaszcza, gdy pojawia się teoria, że przypisuje sobie przestępstwa innych, podczas gdy jego słuszność jego odsiadki stawiana jest pod znakiem zapytania. Ojciec Sonny'ego nie żyje. Popełnił samobójstwo, bo na wierzch wyszły wszystkie machloje i oszustwa jakich się dopuścił - obraz krystalicznie czystego ojca został zburzony w jednej chwili, jednak jego syn nie jest do końca pewny, czy ojciec był zdolny do odebrania sobie życia. Po wyjściu z więźnia postanawia samemu dojść do prawdy, a że nagle okazuje się człowiekiem twardym i odważnym - nie zamierza przebierać w środkach.

Ciężko pisać o tej książce, nie pomijając spojlerów, zwłaszcza gdy od początku wiemy kto jest mordercą. Na dodatek mamy postać nieustraszonego policjanta Simona Kefasa, który myślami jest już na emeryturze, jednak instynkt każe mu podążać śladem brutalnych morderstw. Po cichu kibicujemy komisarzowi, by złapał zbrodniarza, ale z drugiej strony rozumiemy motywy jakimi kieruje się morderca. Tak naprawdę, pod sam koniec jesteśmy całym sercem właśnie za nim, co jest niejakim paradoksem takich powieści. Po skończonej lekturze pozostaje pytanie: co Ty zrobiłbyś być by otrzymać zasłużoną sprawiedliwość?

Początek powieści jest okropnie nudny. Nesbo przyzwyczaił nas do brutalnych opisów, krwistych smaczków i podsycania okropnej atmosfery niepewności i czającego się w mroku zła. Ja tymczasem walczyłem ze snem, szczególnie wtedy gdy słuchałem książki wieczorem. Zanim akcja nabierze tempa, zanim odnajdziemy się w całej sytuacji - natłok nazwisk, wydarzeń z przeszłości, częste, niezwiązane ze sobą wątki wprowadzają do lektury chaos, przez co ciężko przebrnąć przez pierwsze 70 stron. Później się całkiem nieźle rozkręca, a Nesbo wraca do szczytowej formy, z tym że..

Niektóre wątki i rozwiązania są pozbawione sensu. Kuleje i to ogromnie, moim skromnym zdaniem, wątek miłosny, co jest małą nowością w książkach autora (relacja Harry'ego i jego kobiety jest dość skomplikowana) - pracownica w ośrodku dla czynnych narkomanów zakochuje się w mordercy, jest w takim stanie, że coś czuje dla niezwykle brutalnego człowieka, niż do jej faceta, który jest damskim bokserem. Swoisty paradoks, dla mnie ciut naiwny - myślę, że Nesbo celowo wprowadza ten wątek, by niejako osłodzić nam panującą w książce atmosferę. A ta jest naprawdę mroczna i nieprzyjemna, mamy ponure Oslo, przepełnione cudzoziemcami, prostytutkami i narkomanami, opisy mordów i scen zbrodni są wyjątkowo brutalne i krwawe, co niektórym może obrzydzić dalszą lekturę. Ogólny obraz jaki się wyłania, przedstawia nam mocny i wyrazisty świat, w którym nikt z nikim się nie patyczkuje - zwłaszcza gdy chodzi o zemstę.

Akcja przypomina klasyczne, amerykańskie westerny: mamy samotnego strzelca, który systematycznie i co ważniejsze skutecznie kosi wszystkich złych i niedobrych przestępców, posuwając się do brutalnego zabijania, tak by na końcu zasiąść w glorii i chwale, po drodze wyhaczając jakąś miejscową kobiecinę, zakochaną w nim po uszy. Trochę kicz? No może, jednak nie zapominajmy jaka atmosfera nam towarzyszy. Jednakże, ta koncepcja badassa jest już troszeczkę wyeksploatowana, a dodajmy do tego do bólu przewidywalną fabułę i mamy typowego średniaka. Nadal jest to stary, dobry Nesbo, któy ujmuje nas swoim kunsztem literackim i warsztatem pisarskim. Czyta się (a raczej słucha) bardzo szybko i przyjemnie, a czas spędzony przy powieści wydaję się być kilkoma minutami, a nie godzinami.

Gigantycznym plusem, jak zawsze, są wielowymiarowe i nietuzinkowe postacie, które są dopieszczone do każdego, najmniejszego szczegółu. Tak naprawdę do końca nie wiadomo kto jest dobry, a kto zły; każdy ma coś na sumieniu. Nie mamy tutaj krystalicznie dobrych policjantów, złych do krwi i kości psychopatów - każdy ma jakąś rysę. Za to, jak zwykle należą się oklaski dla autora, bo kreacje bohaterów ma ON opracowaną w małym palcu.

Policja była poprzeczką zawieszoną naprawdę wysoko, i podświadomie nie wierzyłem, że Nesbo jest w stanie napisać coś lepszego. Syn jest powieścią raczej przeciętną, ale i tak wybijającą się z tłumu typowych średniaków. Nudzić będziecie się tylko przez kilkadziesiąt pierwszych stron, ale warto je przeczekać, bo później robi się naprawdę ciekawie. Osobiście czekam na następną książkę króla z Norwegii, i mam nadzieję, że będzie ona traktować o dalszych losach bezkompromisowego komisarza Hole'a.