Podróż na sto stóp

350 euro za osobę plus koszt wina, tyle na osobę kosztuje kolacja w renomowanej paryskiej restauracji. Czy właścicielem takiego miejsca z do tego kreatorem smaków i trendów może zostać syn wnuk niepiśmiennego chłopa z centralnych Indii. Może przynajmniej na kartach książki. I właśnie taką drogę pokazuje wydana przed kilkoma tygodniami nakładem wydawnictwa Bellona powieść Richarda C. Moraisa "Podróż na sto stóp". Od targowisk Mumbaju, przez imigranckie dzielnice Londynu, prowincjonalną Francje po Paryż. W każdym z miejsc poznajemy smaki i zapachy ulicy, odwiedzamy targowiska i bazary. Obserwujemy prace ludzi serwujących nam jedzenie. Począwszy od tych z samego dna drabiny jak roznosiciele paczek z lunchami aż po sam top nagradzanych trzema gwiazdkami Michelina mistrzów rondla. Autor pozwala nam spojrzeć na proces kształcenia kucharza, który co pewnie was nie dziwi nie zaczyna się od dodawania aromatycznych ingrediencji do sosów a od mycia podłogi. Bo mistrz musi znać każdy odcinek funkcjonowania restauracji. Nie od razu komponuje się mistrzowskie dania. Kuchnia to warsztat, laboratorium, przedsiębiorstwo i szkoła w jednym. Zaś jej szef czyli kucharz to nie ktoś kto miesza w garze, mistrz musi sobie wyobrazić potrawę, poczuć jej smaki i aromaty na długo przed tym jak ja ugotuje. Musi znać techniki i zachowania produktów gdy podda się je określonej obróbce. Pozwólcie, że tradycyjnie już zacytuję fragment:

"Daniem, które rozsławiło trzydzieści lat temu Paula Verdun, czyniąc go rozpoznawalnym na kulinarnej mapie Francji, była pularda a 'la Alexandre Dumas. Paul napełniał wydrążonego kurczaka krojonymi w paski porami i marchewkami, a następnie z chirurgiczną precyzją nacinał skórę ptaka i deli-katnie wkładał w nacięcia plastry trufli. Kiedy ptak dochodził w piekarniku, trufle mieszały się z tłuszczem z kurczaka, a ich esencja delikatnie sączyła się przez mięso, tworząc unikatowy, prosty smak. To była sygnatura Paula, danie za książęcą sumę 170 euro, jakie zawsze można było znaleźć w menu Le Coq d

"Podróż na sto stóp" to powieść, która całkowicie mnie zaskoczyła. Trafiła w moje ręce tylko i wyłącznie przez przypadek (a trzeba przyznać, że księgarnia taniaksiązka się do tego przyczyniła, za co bardzo dziękuję)! Myślę, że w innym wypadku wcale bym jej nie przeczytała. Po pierwsze dlatego, że nigdy wcześniej o niej nie słyszałam, a nawet gdybym usłyszała... jakoś nigdy nie miałam wielkiej ochoty na czytanie takich historii, a co dopiero jeśli dodamy do tego świat kulinariów - moje dwie lewe ręce w kuchni sieją postrach!

W tej zabawnej, a jednocześnie i wzruszającej opowieści, śledzimy losy Hassana Haji - młodego Hindusa, który od najmłodszych lat wie, że jego przyszłość związana będzie z kuchnią i doskonałym jedzeniem - oraz jego rodziny. Pierwszą restaurację założyli w Mumbaju jego dziadkowie, a następnie kontynuowali także rodzice bohatera. Hassan sam wspomina: "Moja przygoda z kuchnią, można śmiało powiedzieć, zaczęła się od burczenia w brzuchu dziadka". Pierwsze zapachy tak bardzo zapadły młodemu Hassanowi w pamięci, że kuchnia od zawsze była miejscem, gdzie spędzał mnóstwo czasu.

Kilka przykrych wydarzeń sprawiło, że cała rodzina Haji musiała opuścić rodzinne strony, gdyż nie byli tam bezpieczni. Kręta wędrówka sprawiła, że osiedli najpierw w Londynie, a później - w malutkiej francuskiej mieścinie - Lumiere. Tam zakładają restaurację, a na talencie Hassana poznaje się znana francuska szefowa kuchni - Madame Gertrude Mallory. Jej restauracja, Płacząca Wierzba, znaduje się w odległości stu stóp od restauracji Hindusów.

Od tej pory celem Mallory jest sprawić, aby rodzina Haji wyjechała. Specjalnie wcześnie rano wychodzi na zakupy, specjalnie terroryzuje sprzedawców, aby nie sprzedawali niczego konkurencyjnej restauracji. Jej działania są tragiczne w skutkach. A kiedy już wydaje się, że zwyciężyła, coś sie zmienia. I to "coś" zmienia również całe życie naszego głównego bohatera. To jego "podróż na sto stóp"... z małej restauracji, wprost w świat wysokiej kuchni - haute cuisine, a ukoronowaniem tego wszystkiego są gwiazdki Michelin.

Powieść bardzo przypadła mi do gustu i szczerze mówiąc nie mogłam się od niej oderwać. Rodzina Haji jest tak sympatyczna, że nie sposób ich nie pokochać. Uwielbiam wszystkich, a najbardziej - ojca Hassana, Abbasa. Myślę, że ta postać dodaje całej powieści blasku i humoru. A jednocześnie uczy, że każdy powinien mieć w życiu jakiś cel. To właśnie Abbas Haji szukał dla całej rodziny miejsca, ani na chwilę się nie poddał, wiecznie miał nadzieję na lepsze czasy. I tym wzbudził moją wielką sympatię oraz podziw, a w pewnym momencie nawet i łzy.

"Podróż na sto stóp" dzieli się na cztery części: MUMBAJ - LONDYN - LUMIERE - PARYŻ. Najciekawszą dla mnie częścią było właśnie Lumiere. Czyta się to niemal jak powieść przygodową! Kiedy bohater trafia do Paryża poznajemy także tajniki działania restauracji, prawa pracy, trudnej rzeczywistości współczesnej bohaterowi ekonomii i wszystkich formalności, a także zapoznajemy się z historią Paula Verdun - przyjaciela Hassana i doskonałego restauratora, który popełnił samobójstwo. Bohater bardzo to przeżywa, a w międzyczasie wychodzi na jaw, dlaczego jego przyjaciel zdecydował się na tak desperacki krok. Dostrzegamy wtedy tą drugą stronę tego świata - haute cuisine nie jest bajkowa, aby do czegokolwiek dojść trzeba ciężko pracować, a i tak nie wiadomo, czy za kilka lat nie spotka nas upadek... i jak sobie wtedy z tym poradzić, kiedy rozpada się wszystko, na co pracowaliśmy całe życie? Powieść porusza także pewien problem, jakim jest rasizm. Cały czas w tym wielkim świecie towarzyszy on Hassanowi.

Książka bardzo mi się podobała. Jeśli szuka się czegoś niezobowiązującego, to po "Podróż na sto stóp" można śmiało sięgnąć! Czyta się ją wspaniale, zapewnia wszystkie emocje: od radości, po rozdrażnienie, wściekłość, a nawet współczucie. Polecam jednak mieć przy sobie coś do przekąszenia, bowiem, nie zapominajmy - jest to również książka o jedzeniu! O miłości do jedzenia i gotowania. Co jakiś czas natykałam sie więc na smakowite opisy, a wtedy sama musiałam coś zjeść. Uważam, że jest to idealna książka na długi jesienny, czy zimowy wieczór. Kto więc nie przeczytał, niech zrobi to teraz! Żeby się trochę ogrzać tą ciepłą historią.

Jak wyglądałaby klasyczna opowieść "od pucybuta do milionera" w wersji kulinarnej? Być może tak, jak historia przedstawiona w "Podróży na sto stóp", prostej i dość przewidywalnej, ale bardzo aromatycznej książce, w której hinduski chłopiec, Hassan Haji, obdarzony genialnym zmysłem smaku, wspina się szybko po szczeblach gastronomicznej kariery. Czasem przyświeca mu słońce, czasem w twarz zacina deszcz, niczym w boolywodzkich filmach. Ale Hassan gotowanie ma we krwi. Dobrze wie dokąd zmierza i czego pragnie. Zamierza wspiąć się na szczyt i sięgnąć kulinarnych gwiazd!

"Moja przygoda z kuchnią, można śmiało powiedzieć, zaczęła się od burczenia w brzuchu dziadka" - tak Hassan, pierwszoosobowy narrator powieści, opisuje początki swojego zainteresowania kulinariami. Dziadek ma prawdziwa smykałkę do gastronomicznych interesów. Początkowo dostarcza zainteresowanym pojemniki z lunchem, a później, po ślubie z utalentowaną kulinarnie Ammi, coraz bardziej rozwija działalność. Hassan przychodzi na świat w Mumbaju (Bombaju) w 1975 roku, nad niewielką rodzinną knajpką. Skromny lokal z czasem przekształca się w 365-miejscową restaurację o nazwie Bollywood Nights, będącą niemal całym światem młodego Hassana. Chłopiec spędza w kuchni długie godziny, otulony zapachami curry, cynamonu i świeżych ryb. Mimo iż czasy są niepewne, rodzina Haji coraz bardziej rozwija interes. Jednak pewnej nocy wszystko się zmienia. Po śmierci dziadka i tragicznym odejściu matki Hassana, chłopiec oraz jego najbliżsi postanawiają opuścić barwny i gwarny, lecz nieprzychylny Mumbaj.

Pierwsza część książki, opisująca rozwój rodzinnej firmy i dzieciństwo Hassana, pyszne indyjskie potrawy i kolorowe, głośne życie w zatłoczonym Mumbaju, jest stosunkowo krótka. Mimo feerii egzotycznych aromatów, nie potrafiłam zatopić się w ten świat, opowieść zaczynała nużyć. Na szczęście ten etap to tylko preludium, zarysowanie tła dla dalszej opowieści. Kolejny, o wiele krótszy etap życia rodziny Haji rozgrywa się w szarym, dżdżystym Londynie. Hinduscy imigranci próbują odnaleźć się w nowej rzeczywistości, tak społecznej, kulturowej, jak i biznesowej. W Londynie Hassan dostaje pierwszą pracę - sprzedaje słodycze smażone w głębokim oleju i oblane gęstym syropem. Przeżywa tu również pierwszą miłość i próbuje paskudnej, pozbawionej smaku, rozmokniętej, białej, kanapki z pastą jajeczną, zapakowanej w plastikowe trójkątne pudełko. Niestety, Londyn okazuje się być mało gościnnym miejscem. Ojciec Hassana podejmuje więc decyzję o wyjeździe i tak rozpoczyna się wielotygodniowa podróż rodziny Haji po Europie, która znajduje finał w małej francuskiej miejscowości Lumiere. Dlaczego akurat tam? Jeden z ich samochodów zepsuł się właśnie w Lumiere, pod dużą opuszczoną rezydencją.

W tym momencie rozpoczyna się prawdziwa opowieść, a przynajmniej najciekawsza jej część. Głowa rodziny szybko podejmuje decyzję o kupnie domu, w którym z czasem zostaje otwarta gwarna i kolorowa restauracja Maison Mumbaj. Szefem kuchni zostaje osiemnastoletni Hassan. Nowy lokal podbija serca mieszkańców, wprowadzając w ich spokojne, przewidywalne życie pikantne indyjskie nuty oraz bogactwo nowych smaków i doznań. Jest jednak w Lumiere przynajmniej jedna osoba, której sukces rodziny Haji bardzo się nie podoba. Co więcej - jest przyczyną kulinarno-kulturowej sąsiedzkiej wojny! Naprzeciwko Maison Mumbaj, dokładnie w odległości stu stóp, mieści się francuska restauracja, serwująca dania rodzimej klasycznej kuchni, elegancka, z pięknym wystrojem, perfekcyjną obsługą i sączącymi się z głośników delikatnymi dźwiękami utworów Erica Satie. Le Saule Pleureur, czyli Płacząca Wierzba, to dwugwiazdkowa restauracja prowadzona przez Madame Mallory, starszą kobietę miłującą ciszę, porządek i tradycję – tak w zachowaniu, jak i w kulinariach. Nie trudno się domyślić, że połączenie dwóch tak odmiennych światów zaowocuje konfliktem.

Marzeniem Madame jest trzecia gwiazdka Michelin. Jednak zamiast niej otrzymuje hałaśliwych i, w jej mniemaniu, kulinarnie ordynarnych sąsiadów. W dniu otwarcia Maison Mumbaj dostojna właścicielka Le Saule Pleureur rezerwuje stolik dla siebie i swojego współpracownika. Jednak wszystko, co przeszkadzało jej w nowych mieszkańcach oraz ich lokalu - głośna muzyka, kiczowaty wystrój, drażniące nozdrza zapachy i "nieokrzesana" głowa rodu – jest niczym w porównaniu z talentem szefa kuchni. Madame Mallory dostrzega w młodym Hassanie genialnego kucharza, obdarzonego niezwykłym, naturalnym zmysłem smaku. Po skosztowaniu jego potraw wpada w rozpacz i rozpoczyna walkę z rodziną Haji. Fragmenty opisujące wzajemne uszczypliwości, od podbierania warzyw lub świeżych ryb na targu, do formalnych donosów, czyta się jak dobrą przygodową literaturę. Czasem z uśmiechem, a czasem z nostalgią. Gertrude Mallory i ojciec Hassana, Abbas Haji, główne postaci tej "walki", to wspaniale wykreowani bohaterowie, charakterystyczni, żywi. Szybko stają się czytelnikowi bliscy, o wiele bardziej niż główny bohater i bez względu na to, jakie budzą uczucia, komu z nich dopingujemy.

Ostatecznie właścicielka Płaczącej Wierzby całkowicie zmienia taktykę i uparcie obstaje przy pomyśle, by Hassan został jej uczniem. Chłopak kocha rodzinę, ale czuje, że musi wykonać ten krok, aby wypełnić swoje przeznaczenie. Tytułowa podróż na sto stóp to właśnie odległość jaką pokonuje Hassan, przechodząc z Maison Mumbaj do Le Saule Pleureur, gdzie pod skrzydłami Madame rozwija swój naturalny dar, uczy się klasycznej kuchni francuskiej i podstaw zarządzania restauracją. Jednak nie zostaje tam zbyt długo. Po trzech latach zostawia za sobą dawne życie i wyjeżdża do Paryża, by po jakimś czasie otworzyć tam własną restaurację, Le Chien Méchant (Wściekły Pies). W jej prowadzeniu pomaga mu siostra, Mehtab. Wszystko szło gładko – zdobycie pieniędzy, lokalu, a nawet. kolejnych gwiazdek: "Jeśli mam być szczery, moja kariera, obejmująca kolejne dwadzieścia lat w Paryżu, nie była aż tak skomplikowana ani wyboista, jak można by się spodziewać. Działo się tak, jakby życzliwy mi duch usuwał z drogi przeszkody i pomagał iść ścieżką, która – jak wierzyłem – zawsze była mi przeznaczona". Czy tym dobrym duchem była Madame Mallory, pociągająca różne "sznurki", by ułatwić zdolnemu uczniowi start rozkręcenie własnego biznesu w Paryżu? A może nad Hassanem czuwała matka z dziadkiem, kierując go w odpowiednią stronę?

W paryskiej części książki dużo jest informacji na temat francuskiego prawa pracy i formalności dotyczących prowadzenia restauracji. Wiele miejsca zajmuje wątek recesji oraz śmierci Paula Verduna, szefa kuchni, który popełnił samobójstwo, gdy jego restauracji groziło odebranie trzeciej gwiazdki Michelin. Z całej powieści najbardziej podobał mi się etap Lumiere, choć wszędzie – tak w Mumbaju, jak i w Paryżu - unoszą się smakowite zapachy. Czytelnik poznaje tajniki sztuki gotowania oraz prowadzenia restauracji, ze wszystkimi problemami i radościami. Może trochę za dużo tu opisów uboju czy oprawiania zwierząt oraz rozmaitych problemów lokalowych. Rozumiem, że taki jest „urok” sektora gastronomii, jednak autor mógł czytelnikom oszczędzić przynajmniej niektórych przykrych bądź nużących opisów, a rozwinąć inne wątki, zdecydowanie ciekawsze. Niestety, w książce można znaleźć sporo niedopowiedzeń, fabularnych luk i nieścisłości. Wszystko dzieje się bardzo szybko. Ważne postaci nagle umierają, ale ich odejście, mimo iż dla bohatera niezwykle istotne, zamyka się w zaledwie kilku słowach lub zdaniach. Aż trudno uwierzyć, że tak łatwo sobie z tym radzi. Wiele lat z życia Hassana, wiele osób i wydarzeń gdzieś się rozmywa, zostawiając puste, białe plamy. Hassan znajduje się w jednym czasie i miejscu, a nagle przeskakuje do następnego. Dlaczego, jak, co się działo?

Wymyślona przez Richard C. Moraisa historia w wielu miejscach powinna zostać dopowiedziana. Trzysta stron to zdecydowanie za mało! W takiej formie powieść stanowi raczej drażniącą czytelnicze i kulinarne zmysły przystawkę niż satysfakcjonujący, sycący posiłek. To tak, jakby kelner co chwilę przynosił nowe dania i niespodziewanie zabierał je klientowi sprzed nosa po zaledwie kilku kęsach. Tylko szklanka wody i przyprawnik nieustannie stałyby na stole. A należy jeszcze dodać, że dania nie byłyby szczególnie zaskakujące, bo Morais posługuje się raczej dobrze znanymi kalkami. Podczas lektury pomyślałam, że mógłby powstać z tej opowieści apetyczny film, zapewne o wiele lepszy i bardziej "intensywny" niż książka. W zamieszczonych na końcu podziękowaniach autor wyjaśnia, że właśnie z takim zamysłem pisał "Podróż na sto stóp". Film miał wyprodukować jego przyjaciel, Ismail Merchant. Niestety, zmarł przed ukończeniem rękopisu. Na szczęście - zwłaszcza dla fanów kulinarnej kinematografii - projektem zainteresowała się wytwórnia DreamWorks. Premiera filmu w reżyserii Lasse Hallströma, z Helen Mirren w roli Madame Mallory, planowana jest na sierpień 2014 roku.

W swej debiutanckiej powieści Richard C. Morais, były korespondent zagraniczny i redaktor "Forbesa", przedstawia historię podróży Hassana przez wielki i zawiły świat kulinariów. Mimo wszystkich mankamentów oraz szczelin, mimo przewidywalności fabuły i nazbyt prostych, schematycznych relacji międzyludzkich, "Podróż na sto stóp" czyta się przyjemnie, z ciekawością, jakby miało się przed oczami zbeletryzowaną biografię sławnego szefa kuchni, a nie literacką fikcję. Przeszkadzał mi chwilami niezgrabny stylistycznie język, z dość karkołomnie konstruowanymi zdaniami. Nie rozpływam się w zachwycie nad książką, tak jak to robi na okładce Anthony Bourdain. Nie jest to lektura wybitna, ale w sam raz na leniwe popołudnie. Lekka, niezobowiązująca opowieść o gotowaniu, przeznaczeniu, podążaniu za marzeniami i gwiazdkami, pokonywaniu przeciwności losu i odnajdywaniu siebie w nowych realiach społecznych, historycznych i kulturowych. Tchnąca optymizmem, z dobrym zakończeniem. Pokazująca, że trzeba nauczyć się doceniać wszystkie smaki życia, bez wyjątku. Pozostawia niedosyt, ale warto skosztować.

Ponoć wszystkiego można się w życiu nauczyć, nawet śpiewu lub rysunku. Są jednak ludzie, którzy rodzą się z darem, nie muszą się uczyć, mogą jedynie szlifować swój talent. A jak to jest z gotowaniem? Czy można urodzić się z talentem do pichcenia w kuchni? Po przeczytaniu debiutanckiej powieści Richarda C. Morais "Podróż na sto stóp" powinniśmy uwierzyć, że można. Główny bohater powieści - Hassan Haji, już jako dziecko wyczuwał smak i zapach intensywniej i lepiej niż inni i już jako dziecko wiedział, że jego życiowym przeznaczeniem jest gotowanie. "Podróż na sto stóp" to historia jego życia, w którym próbuje wspiąć się na kulinarny szczyt.

Powieść wiedzie nas przez trzy kraje, a każdy z nich przywita nas innym zapachem i smakiem. Hassan pochodzi z Indii, to tam spędza swoje dzieciństwo i pomimo tego, że ubogie, to jednak jest szczęśliwe. Jego ulubionym miejscem jest oczywiście kuchnia, na tyłach rodzinnej restauracji, to właśnie tam chłopiec odkrywa swój niezwykły talent do przyrządzania potraw. Indie to kraj niezwykle intensywny i taka jest też ta część książki - wartka akcja jest przesycona zapachami i smakiem curry, kurkumy i kardamonu. Hassan pewnie zostałby tu na zawsze, gdyby nie tragedia, która zmieniła wszystko. Akcja przenosi się do Anglii, do Londynu. Jest to okres, w którym Hassan dorasta, poznaje przyjaciół i przeżywa pierwsze miłości, a jednak dla chłopca i jego rodziny Londyn to jednocześnie etap mdły i pozbawiony smaku. Nie mogą tam znaleźć swego miejsca, poddają się apatii i melancholii. Wiemy jednak, że takie momenty zagubienia też są potrzebne w życiu każdego człowieka. Tak też jest w przypadku Hassana, który to właśnie w Anglii już ostatecznie uświadamia sobie, że jego "miejsce w świecie nie znajduje się nigdzie indziej, tylko przy naczyniu z gorącym olejem". I wtedy przychodzi czas na Francję. Rodzina Haji zamieszkuje w uroczej, górskiej miejscowości Lumi