Nie opuszczaj mnie

Laureat Nagrody Nobla 2017 - Kazuo Ishiguro. Brzmi dumnie i poważnie, prawda? Wstyd zatem przyznać, że do tej pory nie czytałam żadnej książki, która wyszła spod pióra tego autora. "Nie opuszczaj mnie" to moja pierwsza lektura, ale myślę, że nie ostatnia.

Nie wiedziałam czego mogę się spodziewać biorąc do ręki lekturę. W końcu to nie lada wyczyn napisać powieść, która wznosi na wyżyny. I to w dosłownym znaczeniu, bo dzięki swojej twórczości autor został zauważony i doceniony. Możecie więc domyślić się jakie zaskoczenie przeżyłam, gdy zobaczyłam, że "Nie opuszczaj mnie" to powieść kierowana do dorosłych i młodzieży, utrzymana w nurcie antyutopii. Stawiałam raczej na dojrzałą historię obyczajową, pełną ukrytych znaczeń i wartości niezapomnianych do końca. A otrzymałam obraz historii, w której faktycznie można doszukać się drugiego dna, ale jest ona przede wszystkim opowieścią o bólu i stracie, cierpieniu za życia ze świadomością, że życie zostało nam odebrane z dniem narodzin.

Styl autora to propozycja, która nie zadowoli każdego. Główna bohaterka i jednocześnie narratorka - Katy, opowiada o swoich przeżyciach od samego początku, nie rzadko zapominając dokończyć wybrany wątek, by wrócić do niego na kolejnych stronach. To zamysł, którego celem przedstawienie jest tajników ludzkiego umysłu, poruszenie czytelnika krążącymi w głowie dziewczyny myślami - które odnoszą się w równym stopniu do przeszłości i teraźniejszości. Nie jest łatwo się na tym skupić przez co powieść wymaga sporego zaangażowania ze strony czytelnika. Czasami miałam wrażenie, że styl autora nie ułatwia lektury, a miejscami rozmywa zaangażowanie w dany motyw poprzez traktowanie go trochę po macoszemu, jedynie prześlizgując się przez wybrane wspomnienia Katy i opisując je powierzchownie. Wiem jednak, że zadaniem tej powieści w dużej mierze było wzbudzenie w czytelniku emocji poprzez sam stan emocjonalny bohaterów, a mniej przez samą fabułę, więc jest to zrozumiałe dla mnie wytłumaczenie.

Katy, opiekunka w szpitalu, wspomina swoje dzieciństwo spędzone w angielskiej szkole na prowincji. To była wyjątkowa placówka, której zadaniem było przygotowanie zamieszkującej w niej dzieci na wybraną już dla nich z góry przyszłość. Muszę przyznać, że to motyw, który wzbudził we mnie skrajne emocje. Bohaterka opisuje swoje przygody, przyjaźń i miłość, ukazuje się w świetle zwykłego człowieka z marzeniami i planami. A następnie - bez żadnych przeciwwskazań oddaje się w ręce innych, jakby sama nie potrafiła zawalczyć o siebie. Miałam ochotę nią potrząsnąć i krzyczeć by uciekała od tej chorej sytuacji jak najdalej i nie spisywała sama siebie na rychły koniec. To w pewnym sensie oburzająca historia, wstrząsająca i mocno dająca do myślenia - mimo prześlizgującej się między palcami fabuły nie można nie dostrzec ciekawej propozycji bohaterów, których poznaliśmy od dnia ich dzieciństwa po dzisiejszą, niełatwą dla nich współczesność. Polubiłam Katy, Ruth i Tommy'ego, trzymałam za nich kciuki i chociaż wiedziałam od pierwszych stron jaki los ich czeka - i tak czułam się przygnębiona wraz z zakończeniem powieści.

Ktoś kiedyś powiedział mi, że w tej książce nie ma bohaterów, tylko owce, które same idą prosto na rzeź. Przeraziło mnie takie stwierdzenie i myślę, że właśnie dlatego trzymałam się z dala od tej historii. A jednak przeczytałam ją i rozumiem już o co w tym wszystkim chodzi. "Nie opuszczaj mnie" to książka, która nie jest pozbawiona wad - czasami monotonna, mało angażująca, prześlizgująca się po temacie - niesie ze sobą wielkie przesłanie. Autor od samego początku postawił mnie w jasnej sytuacji - wiedziałam jakie będzie zakończenie, ale nie mogłam pogodzić się z nim do samego końca. To kontrowersyjny temat, mocny w przesłaniu, które nawiązuje do losu bohatera kochającego, cierpiącego i szczęśliwego - a jednak spisanego na z góry ustalony plan. Katy, Ruth i Tommy nie mieli prawa głosu, byli tylko pionkami w grze. Czuję się rozdarta - z jednej strony podziwiam fabułę a z drugiej nie jestem do niej przekonana. Wiem jednak, że niezależnie od moich uczuć, zapadła mi ona w pamięć. Dlatego wybór pozostawiam Wam - przygotujcie się na lekturę pełną skrajnych emocji, w której nie trzeba czytać między wierszami by dostrzec to co w niej ukryte. Jednak prawda płynąca z tej książki szokuje i budzi słowa sprzeciwu. Po której stronie się opowiecie?

Lubię książki, które mnie pozytywnie zaskakują. Lubię, gdy z początku oczekuję banalnej historii, a dostaję coś zupełnie innego - głębszego i doszczętnie mnie poruszającego. Tak też było w przypadku ,,Nie opuszczaj mnie" autorstwa Kazuo Ishiguro. Chociaż doskonale wiedziałam, że mam do czynienia z noblistą (w dodatku bardzo przeze mnie lubianym - bowiem ,,Pejzaż w kolorze sepii" wspominam bardzo ciepło), nieco się tej książki obawiałam. Sądziłam, że będzie to zwyczajna obyczajówka - być może połączona z romansem - o uczniach elitarnej szkoły, ich problemach, uczuciach, rozterkach i codzienności... Jednak nic bardziej mylnego. Ishiguro stworzył nietypową dystopię, historię łączącą znaną nam rzeczywistość z dyskretną otoczką fantastycznonaukową. Cóż, a mnie tego typu zabiegi jak najbardziej odpowiadają, dlatego byłam poniekąd zadowolona z takiego niespodziewanego zwrotu akcji. Bo już na samym wstępie napomknę, że po lekturze ,,Nie opuszczaj mnie" zdecydowanie utrzymuję moje plany sięgania po inne książki brytyjskiego noblisty, a samą historię bardzo polecam. Nie ma sensu tego ukrywać.

Lata 90, alternatywna rzeczywistość. Kathy H., opiekunka tak zwanych dawców, wspomina swoje życie oraz edukację w Hailsham - prywatnej szkole z internatem, od innych różniącej się tym, iż jest zupełnie odcięta od świata zewnętrznego, a jej uczniowie kształceni są głównie w sferze artystyczno-kreatywnej. Żaden z wychowanków jednak nie stara się poznać skrywanej przez nauczycieli prawdy. Nie wiedzą bowiem, że świat różni się od tego, jaki jest przedstawiany im przez dorosłych. Wszystko zmienia się, gdy tajemnica zaczyna stopniowo wychodzić na wierzch, a Kathy wraz z przyjaciółmi (Tommym i Ruth) stara się rozwiązać zagadkę nietypowej szkoły, tworząc coraz to bardziej wymyślne teorie. Bo jak wygląda świat poza szkołą? Jaka tak naprawdę jest rola uczniów z Hailsham? Właśnie to staje się dla nich sprawą priorytetową.

Cała historia to tak naprawdę pierwszoosobowe retrospekcje z przeszłości, dopełniające wydarzenia ukazane w teraźniejszości. ,,Nie opuszczaj mnie" to opowieść snuta przez Kathy, próbującą ukazać czytelnikowi próby dotarcia do prawdy o świecie przedstawionym. Prawdy nie zawsze przyjemnej i niejednokrotnie bolesnej, aczkolwiek bardzo dla bohaterki ważnej. Pragnie się poświęcić, by zdobyć w swoim z góry zaplanowanym życiu szczęście. Niestety nie zawsze jest pewna, czy będzie w stanie tego dokonać. Nie wie, co w tym świecie jest prawdą, a co jedynie fikcją.

Narracja jest zadziwiająco sucha, jednak nie brakuje w niej emocji i budowania nietypowego, pełnego mrocznych tajemnic klimatu. Jest to książka powolna, z początku mogąca się wydawać wręcz nudna, lecz z rozdziału na rozdział wszystko zaczyna układać się w całość, a czytelnik dostrzega, że ma do czynienia z powieścią nietypową i jedyną w swoim rodzaju. Klimat oraz przeżycia bohaterów również powodują, że w historię się wręcz wsiąka. Warto być jednak przygotowanym i otwartym na dyskretne dystopijne wątki, bo bez tego wiele rzeczy może wydać się po prostu niezbyt zrozumiałymi. Nie jest to bowiem historia łatwa i przyjemna w odbiorze. Zmusza do zwolnienia tempa i zastanowienia się nad tym, jak wygląda współczesny świat - nawet jeśli opowiada o fikcyjnej, aczkolwiek podobnej do naszej rzeczywistości. To piękna, nieśpiesząca się opowieść o przyjaźni, nadziei i pragnieniu wolności.

Polubiłam bohaterów, nawet jeśli nie zawsze wydawali się wyraziści. Mimo to, relacja Kathy i Tommy'ego bardzo mnie rozczuliła, nawet jeśli z początku nie była (ku mojemu zaskoczeniu) na pierwszym planie. Motyw z zaginioną kasetą i zaginionym miasteczkiem przypadł mi do gustu, a całokształt historii mocno poruszył. Zakończenie było dość gorzkie oraz niewątpliwie łamiące serce, aczkolwiek jednocześnie zadziwiająco prawdziwe. Pomimo wielkiego smutku i poczucia pustki, ukazywało pogodzenie się z losem, co czyniło je jedynie jeszcze bardziej wymownym i uniwersalnym. Wciągnęłam się w historię nietypowej młodzieży i z ogromnym zainteresowaniem śledziłam jej przemianę, dojrzewanie oraz próby życia jako zwyczajni ludzie - nawet jeśli zaczęli dostrzegać, do czego ich życie tak naprawdę zmierza. Kazuo Ishiguro stworzył niezwykłą książkę przepełnioną melancholią i spokojem. Jak dla mnie stała się ona (na ten moment) jednym z życiowych faworytów i mam nadzieję, że noblista jeszcze niejednokrotnie mnie swoją wyobraźnią i delikatną wrażliwością zaskoczy.

Czy ten świat do nas pasuje? A może to my nie pasujemy do tego świata? Kim w ogóle jesteśmy? Po co tu jesteśmy? Czym różnimy się od innych ludzi?

Czy często zadajemy sobie takie pytania? Kto z nas w ogóle zadaje sobie te pytania?

Dwujka bohaterów powieści pod tytułem "Nie opuszczaj mnie" czesto poruszała te tematy. Do jakich wniosków doszli? Co odkryli?

Kathy jest wychowanką ekskluzywnej szkoły. Od najmłodszych lat przebywa w szkole z internatem. Placówka, do której uczęszcza dziewczynka kładzie bardzo duży nacisk na rozwijanie kreatywności młodzieży i zachęca do działalności artystycznej. Z pozoru świetne miejsce dla młodych ludzi. Jest jednak coś, co wyróżnia Hailsham na tle innych szkół. Wychowankom nie wolno opuszczać placówki. Z biegiem lat coraz więcej dowiadują się o sobie. To co odkrywają, chociaż w nich nie wywołuje negatywnych emocji, dla ludzi z zewnątrz jest czymś, co budzi odrazę do wychowanków.

Opowieść przedstawiona jest z perspektywy Kathy. Dziewczyna opowiada o swoim życiu od najmłodszych lat. Przedstawia swoje przeżycia, troski, zmartwienia ale również szczęśliwe chwile.

Już na samym początku historii dowiadujemy się, że wychowankowie różnią się od ludzi "z zewnątrz". Długo jednak nie mogłam odgadnąć dlaczego. Co takiego ich wyróżnia? Wydawało mi się, że z przedstawionego opisu nie różnią się niczym. Prawda okazała się dla mnie szokująca. Tego się nie spodziewałam.

Autor pisząc historie Kathy często przeskakuje z teraźniejszości do przeszłości wplatajac zapowiedz tego o czym dopiero będzie pisać. Wszystko jest jednak tak napisane, że nie miałam problemu, aby się w tym wszystkim odnaleźć i nie pogubiłam się w czasie. To co zapowiadała, nie zdradzało również dalszego ciągu. Dzięki temu czekało się na ten moment, jednocześnie nie wiedząc co tak naprawdę się stanie.

Zdarzenia i zakończenie książki nieprzewidywalne. Nie potrafiłam odgadnąć co się wydarzy. Uważam, że książka jest na prawdę dobrze napisana pod tym właśnie względem. Autor porusza bardzo ważne kwestie człowieczeństwa. Jak daleko można się posunąć w nauce i badaniach, aby nie naruszyć cienkiej granicy pomiędzy nauką a człowieczeństwem? Chociaż mnie nie wciągnęła, uważam że to na prawdę dobra książka, poruszająca niezwykle ważny temat.

"Nie opuszczaj mnie" to bardzo nietuzinkowa pozycja na rynku. Ta z pozoru typowa historia miłosna ma bardzo głębokie dno, które szczerze mówiąc jednocześnie zachwyca i przeraża. Zachwyt powodowany jest pomysłowością tej opowieści, która w niektórych miejscach bardzo mocno potrafi zaskoczyć czytelnika, a przerażająca jest ona sama w sobie. Historia jaką opowiada nam Kazuo Ishiguro wręcz zmusza do refleksji nad tym, jak niewiele brakuje aby to, co dzieje się w książce działo się tu i teraz. Nie jest to łatwa pozycja, bardzo emocjonalna i miejscami przygnębiająca, ale pozostawia swój ślad w czytelniku, a to cecha, którą posiadają tylko dobre książki.

Angielskie prowincje i tajemnice...

Książka ciekawa... Zdecydowanie ze swoim klimatem. Nie tylko tym mglistym, angielskim, rodem z prowincji. "Nie opuszczaj mnie" ma w sobie wiele... mroku. Niedomówień. I przygarść ważnych pytań, dla stawiania których ta książka jest tylko pozorem... Wszystko jest zatem fajnie, lecz jednak... nie wiem dlaczego, ale chyba spodziewałem się po tegorocznym nobliście nieco więcej...

Może to kwestia tego, że sama nagroda już stawia książce pewien pułap wymagalności i oczekiwań? Możliwe.. I chyba prawdopodobne, bo wydaje mi się, że gdybym wziął tę książkę do ręki, nie wiedząc, że to dzieło noblisty, to pewnie podszedłbym do lektury inaczej. I wydawałaby mi się, być może, lepsza... Nie róbcie mojego błędu ;)

Ishiguro stworzył w "Nie opuszczaj mnie" taką małą metaforę tego, jak rodzi się i czym jest istota systemu, który... przede wszystkim tłamsi indywidualność. Stwarza bezduszne i - co chyba gorsze - bezwolne machiny, obojętne na wszystko (docelowo) poza otrzymanymi poleceniami... Wizja straszna, a jednak rzeczywista. I przez wiele "systemowych machin" osiągnięta i wdrożona w życie. Tylko... co jest gorsze? Sam system, czy współtworząca go, w gruncie rzeczy świadomie, jednostka? Bo nawet jeśli jednostka straci przez system własną indywidualność... lub tylko jej część... czy to oznacza, że czynów tej jednostki nie można oceniać, jeśli są złe? Bo jednostka "nie jest już panem samego siebie"? Dobre pytanie...

Kontrast treści w zestawieniu z angielską prowincją i licznymi niedomówieniami autora... uderza. Tak fajnie uderza, bo z dreszczykiem niepewności i - trochę - grozy. Tak, książka zdecydowanie MA KLIMAT ;) Szara, angielska mgła już sama w sobie uruchamia wyobraźnię... a jeśli, dodatkowo, mogą się w niej czaić rzeczy, o których wolelibyśmy nie wiedzieć... nawet jeśli są to rzeczy stawiające ważne pytania o istotę dobra, ludzkiej indywidualności... no... ma to swoją, fajną, siłę rażenia :)

Polecam.

Dziękuję Wydawnictwu Albatros za egzemplarz recenzencki.

Recenzja znajduje się także na moim blogu:

[Adres usunięty]