To opowieść o dwóch miastach, w których produkowano pluton.
Oziorsk i Richland leżały po dwóch stronach żelaznej kurtyny. Powinno je dzielić wszystko, ale jednak miały wiele wspólnego. W Richland nie było prywatnej własności, wolnego rynku ani władzy samorządowej. Oziorsk oficjalnie nie istniał, próżno go szukać na mapach. W obu miastach obowiązywały restrykcje dotyczące poruszania się i pobytu. Ale mieszkańcom to nie przeszkadzało. Wyborcy w Richland dwukrotnie odrzucili propozycję nadania ich miejscowości praw miejskich, samorządu i wolnego rynku. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych w Oziorsku dziewięćdziesiąt pięć procent wyborców opowiedziało się za utrzymaniem systemu przepustek, bramek i strażników.
Osiedlano tam całe rodziny, którym zapewniano tanie mieszkania i znakomite szkoły. Mieszkańcy wspominali, że nie musieli zamykać drzwi domów, dzieci były bezpieczne, sąsiedzi przyjaźni, bezrobocie, bieda i przestępczość nie występowały. O inwigilacji, tajnych informatorach czy podsłuchach nikt nie wspomina. Tak jak o gigantycznym skażeniu środowiska.
Tak wyglądała plutopia. Jedyne w swoim rodzaju, odizolowane od świata miejscowości, które zaspokajały potrzeby powojennych społeczeństw Ameryki i Związku Radzieckiego.
Choć każdy słyszał o Czarnobylu, o Richland i Oziorsku tylko nieliczni. To nie dziwi, bo miejsca te ukrywano niczym tajne laboratoria z "Archiwum X". Rosyjskie Ministerstwo Energii Atomowej nie udzieliło Kate Brown zgody na wjazd do Oziorska. Oba miejsca do dziś objęte są zmową milczenia. Wiele spotkań z tymi, którzy zgodzili się mówić, odbyło się w okolicznościach godnych powieści sensacyjnej. Informacje przekazywano nerwowym szeptem i zaszyfrowanym językiem, a informatorzy odmawiali zgody, by ich cytować. Ci, którzy próbowali ujawnić prawdę o wypadkach i zagrożeniach dla zdrowia ludzi, byli inwigilowani, nękani, śledzeni i zastraszani zarówno w USA, jak i w Rosji, nawet po zakończeniu zimnej wojny.
Książka zdobyła wiele nagród: Nagrodę Amerykańskich Historyków im. Ellisa W. Hawleya, Nagrodę Amerykańskiego Stowarzyszenia Historycznego im. Alberta J. Baveridge'a, Nagrodę Amerykańskiego Stowarzyszenia Historii Przyrodniczej im. George'a Perkinsa Marsha, Nagrodę Stowarzyszenia Nauk Słowiańskich, Wschodnioeuropejskich i Euroazjatyckich im. Wayne'a S. Vucinicha, Nagrodę Heldt w kategorii Najlepsza Książka Nauk Słowiańskich/Wschodnioeuropejskich/Euroazjatyckich Stowarzyszenia Kobiet w Naukach Słowiańskich oraz Nagrodę im. Roberta G. Athearna.
Opinie o książce
Brown dostrzegła niezwykłą paralelę między Richland i Oziorskiem, która niszczy konserwatywny pogląd na temat zimnej wojny, dzielącej świat na ten wolny i ten totalitarny. Brown nie tylko dotarła do rosyjskich i amerykańskich tajnych dokumentów, ale również rozmawiała z byłymi mieszkańcami obu miast.
Jon Wiener, "American Historical Review"
Wstrząsająca i wciągająca książka. Kate Brown umiejętnie łączy historię zimnowojennej ideologii i politycznych intryg z socjologicznymi badaniami nad życiem mieszkańców Richland i Oziorska.
Stephen E. Roulac, "The New York Journal of Books"
Książka Brown, choć pełna goryczy, jest fascynującą opowieścią o niedbalstwie, niekompetencji i niesprawiedliwości, których dopuszczano się w imię narodowego bezpieczeństwa.
"Kirkus Reviews"
Brown w fantastyczny sposób kreśli historię socjoekonomicznej bańki, która była świadomie pompowana zarówno przez władze rosyjskie, jak i amerykańskie, co nie mogło doprowadzić nigdzie indziej, jak tylko do tragedii.
"Foreign Affairs"
To wspaniała opowieść utkana z dwóch historii - tej o przerażającej katastrofie ekologicznej oraz o dwóch miastach, ich mieszkańcach i podzielonej przestrzeni [...]. Wspaniała książka.
Carl Abbott, "Environmental History"
"Plutopia" to reportaż i praca badawcza w najlepszym wydaniu. Odkrywa utajnioną historię i prowokuje do dyskusji o wykorzystaniu energii jądrowej.
Glen Dallas, "San Francisco Book Review"
