Opowieść o Kullervo

GDZIE KALEVALA SPOTYKA DZIECI HÚRINA

Tolkien nie żyje już ponad czterdziestu lat, ale jego twórczość ani na chwilę nie została zapomniana. Wciąż na nowo odkrywają ją nowe pokolenia i media, a co więcej na rynku nadal pojawiają się kolejne dzieła odzyskane z jego notatek i materiałów. W przypadku autora z tak pobudzającym wyobraźnie dorobkiem, jak on, każda z tych książek stanowi nie lada gratkę. Nie inaczej jest w przypadku „Opowieści o Kullervo”, która na nowo opowiadając fiński mit staje się jednocześnie podwaliną dla późniejszych opowieści, w szczególności „Dzieci Húrina”.

Rzecz działa się w czasach, kiedy magia była jeszcze młoda. Pewna łabędzica wychowywała swoje dzieci u brzegów spokojnej rzeki. Jednakże pewnego dnia najpierw jedno, a potem drugie zostały porwane przez ptaki drapieżne i rzucone w różne miejsca świata. Jedno tylko zostało u boku matki, a wraz z upływem lat wyrosło na złego czarnoksiężnika o imieniu Untamō. Tymczasem jego jeden z jego porwanych braci dorósł stając się Kalervo, dobrym człowiekiem cieszącym się żoną i dziećmi. Do czasu. Pewnego dnia Untamō zabija jego, a bliskich zabiera w niewolę, by mu służyli. Syn Kalervo, Kullervo, który rośnie nadzwyczaj szybko i równie nadzwyczajną włada siłą, poprzysięga zemstę za los ojca i swoich bliskich, kiedy tylko osiągnie odpowiedni wiek. Przestraszony Untamō zaczyna podejmować próby zabicia go…

„Opowieść o Kullervo” to dzieło bardzo ważne dla miłośników twórczości Tolkiena. Dlaczego? powodów jest wiele. Jednym z nich na pewno jest szansa na poznanie wczesnego etapu pisarstwa autora, drugim jego prywatnych fascynacji mitami fińskimi i „Kalevalą”, a trzecim – i chyba najważniejszym – możliwość poznania własnej interpretacji jednego z tych mitów, która stanowi jakby pierwszą próbę napisania „Dzieci Húrina”, a co za tym idzie zawiera wątki, jakie przewijać się miały w dalszych utworach Tolkiena.

Oczywiście nie na samym tekście „Kullervo…” opiera się niniejsze wydanie. Tego zresztą nie jest dużo, a na dodatek nie został przez autora ukończony. Tom został więc uzupełniony o szkic tytułowej opowieści, zawierający streszczenie Tolkiena, jak zamierzał go zakończyć, a także wybór tekstów o „Kalevali” – oraz obszerne przypis, w tym analizę „Kullervo…” na tle innych utworów pisarza. Dla fanów jego twórczości to dzieło, które absolutnie muszę przeczytać. A puryści Tolkiena dostają na dodatek wszystkie z zawartych tu tekstów również w wersji oryginalnej, wzbogaconej o fotografie ręko- i maszynopisów.

Po prostu coś wspaniałego. I przy okazji świetnie wydane. Warto po „Kullervo…” sięgnąć pod każdym względem, dlatego polecam gorąco.

Kalervo zostaje zabity przez własnego brata, Untamo. Jego ciężarna żona i dwójka dzieci żyją, ale zostają niewolnikami Untamo. Gdy na świat przychodzą Kullervo i Wanona, matka nie jest zainteresowana ich wychowaniem, bo ciągle rozpacza po zabitym ukochanym, natomiast starsze rodzeństwo nie chce pogorszyć swojego losu i odcina się od noworodków, służąc zabójcy ojca. Kullervo, który już od najmłodszych lat był silny, dowiaduje się od matki, czemu jest smutna i co stało się z jego ojcem. Chłopiec poprzysięga zemstę na Untamo.

Opowieść o Kullervo J.R.R. Tolkiena to jedna z pierwszych prób stworzenia legendy przez tego autora. Historia oparta na zalążkach innych mitów była potem inspiracją do tworzenia kolejnych opowieści. Mówi się, że postać Kullervo była pierwowzorem dla bohatera Dzieci Hurina, jednak także w innych jego utworach można dostrzec sięganie po styl czy kreację świata, którą zapoczątkowała właśnie Opowieść o Kullervo.

Główny bohater – Kullervo – to porywczy, silny i nie dający sobą sterować młodzieniec, którego los przesądziły dwa wydarzenia. Po pierwsze – śmierć ojca, która zdeterminowała chłopca do szukania sprawiedliwości na własną rękę i obudziła w nim pragnienie zemsty. Po drugie – spotkanie w lesie dziewczyn, z której chciał zrobić swoją towarzyszkę. Obie te sytuacje sprawiły, że Kullervo zmienił się. Jednak tak naprawdę nigdy, nawet będąc dzieckiem, nie był łagodny i potulny, był raczej krnąbrny.

Choć sama historia nie jest spisana w całości – brakuje zakończenia, które jest tylko szkicem, a wątki w środku często są porwane i niedokończone – to trzeba przyznać, że utwór robi wrażenie na czytającym. Nie brakuje w nim elementów, które mogą wydawać się groźne – chociażby próby zabójstwa Kullervo – zaskoczenia, zemsty i intryg. Opisywana jest jako najmroczniejsza i najbardziej tragiczna z opowieści Tolkiena. Na pewno jest smutna, ale nie powiedziałabym, że mroczna. Może to wina tekstu, który jest jedynie zalążkiem całej opowieści.

To, co jest wielkim plusem tej książki, to nie sama historia Kullervo, lecz dodatki, które otrzymujemy. Po pierwsze obszerna Przedmowa redaktorki, która wskazuje na to, skąd wziął się mit, jak powstawał utwór, gdzie szukać podobieństw do tej opowieści w innych dziełach Tolkiena oraz jak zmodernizowała go Flieger. Do tego dodajmy jeszcze tekst w języku angielskim, liczne przypisy, dodatki w nawiasach kwadratowych, które informują czytelnika o tym, jak wyglądał oryginał tekstu, czy skany rękopisu, a dostaniemy naprawdę bogatą w informację pozycję, która zainteresuje fanów Tolkiena i pokaże im, jak pracował. Warty przeczytania jest też umieszczony na końcu referat na temat Krainy Bohaterów.

Opowieść o Kullervo to ciekawa książka, choć sam tekst może nieco rozczarować tym, że jest niedokończony i poszarpany. Czasem trudno było się połapać w imionach bohaterów, niektóre sceny wydawały się nie łączyć z poprzednimi. A jednak – ta historia warta jest uwagi, bo pokazuje kunszt autora, pozwala porównać jego twórczość z początkowego okresu z tą późniejszą. Opowieść jest próbą stworzenia nowego, bogatego i wielopoziomowego świata, który potem zobaczymy np. we Władcy pierścieni. Właśnie z tego względu warto sięgnąć po Opowieść o Kullervo – by zobaczyć, jak wielką wyobraźnię miał Tolkien i jak potrafił przelać na papier swoje pomysły.