Na południe od Brazos

Jak już kiedyś wspominałem, należę do ginącego gatunku osób, które uwielbiają westerny. W młodości zaczytywałem się w książkach Wernica, Maya i Coopera, a do moich ulubionych filmów należą „Siedmiu wspaniałych”, „Rio Bravo” i „Vera Cruz”, które oglądałem kilkadziesiąt razy i znam je praktycznie na pamięć. Dlatego gdy przeczytałem informację, że ma się ukazać długo oczekiwane wznowienie „Na południe od Brazos”, które jest uznawane za najwybitniejsze dzieło literackie z tego gatunku, to w tej samej chwili wiedziałem, że muszę tę książkę przeczytać. Wprawdzie muszę uczciwie przyznać, że nigdy wcześniej o niej nie słyszałem, ale rewelacyjne oceny na Lubimy czytać i recenzje innych czytelników, tylko mnie utwierdziły w przekonaniu, że musi być to dla mnie obowiązkowa lektura.

Larry Jeff McMurtry urodził się 3.06.1936 r. w Wichita Falls w Teksasie. Jest pisarzem, eseistą i scenarzystą. Wychował się na rancho w okolicach Archer City w Teksasie. W 1958 r. ukończył North Texas State University, a w 1960 – Rice University w Houston, gdzie później wykładał literaturę angielską, zanim całkowicie poświęcił się pisarstwu. W 1962 zdobył nagrodę Teksaskiego Instytutu Literackiego Jesse M. Jonesa, a w 1964 został stypendystą fundacji Guggenheima. Kształcił się także na Uniwersytecie Stanforda w Kalifornii, gdzie zaprzyjaźnił się z Kenem Keseyem, autorem słynnego „Lotu nad kukułczym gniazdem”, a po jego śmierci ożenił się z wdową po nim. Jest bibliofilem oraz właścicielem zakupionego w 1970 r. antykwariatu w Georgetown. W 1988 r. założył drugi, w Archer City, w następnych latach dwa kolejne. Trzy z nich zamknął w 2012 roku, nie chcąc nadmiernie obciążać spadkobierców. Jest współautorem scenariuszy filmów „Ostatni seans filmowy” i „Tajemnica Brokeback Mountain”. Za drugi z nich otrzymał w 2006 Oscara w kategorii najlepszy scenariusz adaptowany.

Dwaj emerytowani pogranicznicy z Teksasu, Gus McRae i Woodrow Call, są zadowoleni na myśl o spędzeniu reszty swoich dni w małym teksańskim miasteczku Lonesome Dove. Ich dawny przyjaciel Jake przyjeżdża do miasta i opowiada im o niesamowitych możliwościach dla ranczerów bydła w Montanie. Zachęcony tym Call namawia Gusa i wielu innych mieszkańców do wyruszenia na niebezpieczny spęd bydła do Montany. Gus ma jednak ukryty cel: jego dawna ukochana mieszka teraz w Nebrasce i liczy, że dostanie od niej drugą szansę. Wraz z czasem trwania wyprawy nabiera ona epickich rozmiarów, ostatecznie stając się prawdopodobnie najważniejszym wydarzeniem w życiu wszystkich uczestników.

Czytając pierwsze kilkadziesiąt stron książki można odnieść wrażenie, że nie będzie to porywająca lektura. Oto kilku podstarzałych byłych pograniczników, wiedzie sobie spokojny żywot w maleńkim miasteczku. Ich jedyną rozrywką jest picie whisky, granie w karty, odwiedziny u jedynej w okolicy kobiety lekkich obyczajów i wypady raz na jakiś czas na drugą stronę rzeki, w celu zdobycia mniej lub bardziej legalnymi sposobami stada krów. Dopiero od momentu rozpoczęcia wyprawy, „Na południe od Brazos” staje się westernem z krwi i kości i nie ukrywam, że z każdą kolejną stroną coraz mocniej wsiąkałem w tę książkę. Stałem się jednym z członków tej morderczej wędrówki, na których na każdym kroku czyha śmierć. Autorowi udało się stworzyć wspaniałą wielowątkową historię, w której wszystkie wątki, co chwila się przeplatają, by za chwilę się rozjechać, żeby na końcu ostatecznie ułożyć się w logiczną całość. Dojrzewamy wraz z Newtem, razem z Loreną marzymy o lepszym życiu i cierpimy razem z nieszczęśliwie zakochanym Chlustem. Zawiedzie się jednak ten, kto oczekuje po tej lekturze radosnej przygodówki, w klimacie powieści Karola Maya. „Na południe od Brazos” to cholernie smutna książka. Zdecydowanie najsmutniejsza ze wszystkich, jakie miałem ostatnio okazję przeczytać. Po raz pierwszy od wielu lat byłem tak bardzo bliski popłakania się w momencie śmierci jednego z bohaterów, bo te ponad osiemset stron rewelacyjnej historii sprawia, że niesamowicie związałem się z niektórymi postaciami.

Jeżeli już mowa o głównych bohaterach tej powieści, to oprócz Jake’a, ich wszystkich się po prostu nie da nie lubić. Rzadko mi się zdarza, żebym tak dużą sympatią obdarzył prawie wszystkie osoby pojawiające się w książce. Jednak moim zdecydowanym numerem jeden tej lektury jest Gus. Jak ja go polubiłem! Całkowicie skradł moje serce i wskoczył do bardzo ścisłej czołówki moich ulubionych postaci literackich. Z jednej strony leń, kobieciarz i upierdliwy gaduła, ale z drugiej doskonały kowboj, świetny strzelec i lojalny przyjaciel. Jego całkowitym przeciwieństwem jest Call. Samotnik, milczek, stroniący od towarzystwa kobiet. I to właśnie te różnice między nimi w dużej mierze nakręcają tę powieści. Ich ciągłe spory i kłótnie należą do najlepszych dialogów w całym „Na południe od Brazos”.

„- Już wiem co zrobimy – powiedział Augustus. – Pojedziesz do Montany z Deetsem i P.E.’em. Zbudujecie ładną, przytulną chatę z porządnym kominkiem i przynajmniej jednym łóżkiem, żeby na mnie czekało, kiedy do was dołączę. Potem do reszty oczyścicie teren z Czejenów, Czarnych Stóp i tych Siuksów, którzy jeszcze będą się stawiać. Dopiero wtedy przy pomocy Jake’a i Newta popędzę stado i spotkam się z wami nad Rzeką Prochu.

Call prawie się uśmiechnął.

– Chciałbym zobaczyć to stado, które ty i Jake byście tam przygnali – powiedział. – Chyba, że stado [motyla nóżka]. ”

Warto zwrócić uwagę, że wszystkie te postacie nie są jednak tak doskonałe, jak bohaterowie chociażby „Winnetou”. Widzimy ich nie, jako wymuskanych dżentelmenów, tylko, jako brudnych, śmierdzących i ciężko pracujących kowbojów, którzy w wolnych chwilach załatwiają potrzeby fizjologiczne i kombinują gdzie i za co by tu sobie szturchnąć. Wszystkich łączy także to, że są bardzo samotni i nieszczęśliwi. Różne są tylko tego przyczyny. Odrzucenie przez ukochaną kobietę, nieudane małżeństwo, choroba męża, wyrzuty sumienia z powodu błędów z przeszłości czy niespełniona miłość – to tylko niektóre z nich.

„Na południe od Brazos” jest napisane bardzo prostym językiem, który bardzo przypominał mi styl pisania Steinbecka. McMurtry przepięknie opisuje moment śmierci. Zaryzykuję stwierdzenie, że do tej pory nie czytałem lepiej napisanych opisów tej smutnej chwili. Ogólnie trzeba oddać autorowi, że bardzo sprawie posługuje się piórem. Do moich ulubionych fragmentów należy scena walki niedźwiedzia i byka, która potwierdza, że McMurtry potrafi pięknie malować słowem.

Na podstawie powieści w 1989 roku został nakręcony miniserial w reżyserii Simina Wicera, w którym główne role zagrali Tommy Lee Jones i Robert Duvall.

Na koniec chciałbym napisać kilka słów o samym wydaniu. Otóż trzeba przyznać, że warto było poczekać te dwadzieścia kilka lat na wznowienie tej powieści. Potężne tomiszcze, oprawione w bardzo elegancką okładkę, przepięknie prezentuje się na półce i z pewnością będzie ozdobą każdej biblioteczki. Na końcu książki znajduje się mapa, która zawiera zaznaczone trasy wędrówek poszczególnych bohaterów. Następnie możemy przeczytać posłowie autorstwa mojego kolegi Michała Stanka z bloga Za okładki płotem. Zawiera ono biografię autora powieści, historię westernu oraz ciekawostki o książce i jej ekranizacji. Trzeba przyznać, że Michał odwalił kawał dobrej roboty, bo nie często mi się zdarza, żeby posłowie czytało mi się prawie tak samo dobrze jak powieść. Michale, chapeau bas! Całość kończy wkładka zawierająca kilkadziesiąt unikalnych zdjęć – oryginalnych fotografii z epoki, a także fotosów z planu filmowego opartego na powieści serialu. Do pełni szczęścia zabrakło mi tylko, żeby były one wklejone w powieść, w miejscach, w których toczą się widoczne na danej fotografii sceny.

„Na południe od Brazos” to książka wybitna. Znajdziemy w niej wszystko to, co powinien zawierać klasyczny western: pościgi za mordercą, walki z Indianami, prawdziwą męską przyjaźń i pędzenie bydła. Słusznie zasługuje na miano klasyku gatunku. Z czystym sumieniem polecam ją wszystkim miłośnikom Dzikiego Zachodu, ale także tym, którzy chcieliby przeczytać przepiękną i bardzo wzruszającą historię. Dlatego Szanowny Czytelniku jeżeli nawet nie lubisz powieści o kowbojach i czerwonoskórych, to zaryzykuj i zacznij czytać dzieło McMurtry’ego – jestem pewny, że się nie rozczarujesz.

Opinia pochodzi z mojego bloga: [Adres usunięty]

Trudno się pisze opinie o wybitnych książkach, bo cokolwiek się napisze ma się wrażenie, że to wszystko za mało, za słabo, za powierzchownie. Tak jest z wyjątkowym westernem „Na południe od Brazos”, który już teraz wiem, że jest najlepszą z przeczytanych przeze mnie w tym roku książek. I szalenie się cieszę, że mam możliwość od razu zagłębić się w wydaną w tym roku kontynuację „Ulice Laredo”.

Ten surowy świat od pierwszych stron zawładnął mną bez reszty. Pędziłam bydło wraz z Callem, wdawałam się w słowne utarczki z Gusem i przegrywałam w karty z Jakiem. Tyle samo ile świata zewnętrznego autor odsłania tego wewnętrznego, skrytego w głowach i sercach bohaterów. I czyni to genialnie, mimo ponad 860 stron w powieści nie ma jednego niepotrzebnego słowa. Nie ma zbędnych opisów, czy dłużących się momentów, jest za to arcydzieło złożone tyleż z realistycznej historii Starego Zachodu, nie bez powodu zwanego Dzikim, ileż z ludzkich emocji i ich pogmatwanych losów.

To też przede wszystkim powieść drogi. Pędzenia kilkutysięcznego stada z Teksasu, gdzie pod prażącym słońcem jedynie gąszcz karłowatych dębów ma siłę wyrastać na brunatnej ziemi, do Montany, która jawi się naszym bohaterom jako raj dla hodowców. Przemierzymy wraz z nimi tysiące mil zmagając się z upałem, burzą piaskową, ulewami, gradobiciem i plagą pasikoników, Indianami, własnymi słabościami i lękami, grzebiąc przyjaciół i wrogów.

Można mówić o powieści drogi nie tylko w sensie dosłownym, ale i metaforycznym, jako ciągu przemian bohaterów, dojrzewaniu nie tylko do udziału w wyprawie, ale też do pożegnania dziecięcych ideałów, pogodzenia się z nieodwołalnością śmierci i stratą przyjaciół.

Nie znajdziecie tu jednak krztyny patosu, a język, którym pisze samo życie. Czasem zabawny, innym razem budzący wzruszenie, czy skłaniający do refleksji, niestroniący od piękna, ale i brzydoty. Z mnogości wątków, z których każdy jest inherentną częścią fabuły, można by z powodzeniem stworzyć kilka odrębnych świetnych powieści. Jednak idealne zespolenie ich w jedność świadczy o wyjątkowości i doskonałości tego dzieła.

„Na południe od Brazos” Larry’ego McMurtry’ego to powieść, która w latach 80tych zdobyła Pulitzera, w Polsce pojawiła się po raz pierwszy w 1991 roku, a w 2017 na nowo wydało ją Wydawnictwo Vesper z naprawdę dobrym posłowiem pióra Michała Stanka. W 2021 na polskim rynku wydana została jej kontynuacja pt. „Ulice Laredo”.

„Na południe od Brazos” określana jest jako western, jednak mam wrażenie, że jest to tylko punkt wyjścia tej historii. Oczywiście zawiera wszystko to, co western zawierać powinien, czyli mamy kowbojów, który podróżują z bydłem przez kraj i walczą z napotkanymi Indianami, szeryfa i kobietę lekkich obyczajów. Podróż jest niezwykła, bo przez całe Stany, od Teksasu i samej granicy z Meksykiem, aż po Montanę, przy granicy z Kanadą! To wyprawa niesamowicie niebezpieczna – nie tylko ze względu na wojowniczych Indian, ale i pod względem klimatycznym – brak wody, brak pożywienia dla krów, złe warunki atmosferyczne, to tylko część z niebezpieczeństw na nich czyhających… To główny trzon historii, jednak książka ta to o wiele więcej! To mądra, acz dosyć smutna powieść drogi, pełna rewelacyjnych kreacji psychologicznych, głębokich uczuć i przeżyć. Wszystko to opowiedziane jest z niesamowitą prostotą i wyczuciem, a język stylizowany jest na mowę z czasów Dzikiego Zachodu. Nigdy bym nie pomyślała, że będę czytać western, a teraz nie wyobrażam sobie bym mogła go nie przeczytać. To książka, która zostaje w czytelniku na zawsze. Gorąco polecam!

Na południe od Brazos Larry'ego McMurtry'ego po ponad 25 latach ponownie zawitało do księgarń za sprawą Wydawnictwa Vesper. Jest to dość niezwykły western, ponieważ przedstawia na pozór banalną i niczym nie wyróżniającą się historię, lecz po bliższym przyjrzeniu się skrywa ona całe bogactwo motywów i tematów.

Po dziesięciu latach bezczynności, dwóch starszych Ochotników z Teksasu, postanawia zająć się spędem bydła do Montany, gdzie ponoć mają czekać pastwiska nieskażone nigdy cywilizacją. Po drodze czeka ich bardzo wiele przygód - będą musieli rozliczyć się z własną przeszłością, ponieść odpowiedzialność za swoje czyny, czy zmierzyć się ze śmiercią towarzyszy. Wraz z nimi przemierzymy tysiące mil w świecie, w którym powoli kończy się pewna epoka - Indianie wycofują się coraz bardziej na zachód i próbują z lepszym, bądź z gorszym skutkiem żyć w tej nowej rzeczywistości, a na ich miejsce przybywają nowi osadnicy i cywilizacja.

W powieści bardzo dużo miejsca poświęcono opisom przyrody, zachowaniom ludzi, interakcjom pomiędzy bohaterami i ich historiom. Jeśli dodamy do tego stosunkowo wolne tempo akcji, to może się wydawać, że książka będzie nudna i przegadana do granic możliwości, a liczy ponad 800 stron. Jednak wcale tak nie jest. Jest to zasługa m.in niezwykłej różnorodność historii bohaterów oraz ich przygód podczas spędu bydła. Opis tej wędrówki przez setki mil stanowi niezwykłą kronikę Dzikiego Zachodu, który od samego początku urzeka swoją surowością i bezwzględnością. Ponadto, McMurtry w swoją historię wplata wiele znanych i charakterystycznych dla westernów motywów - wspomniany już spęd bydła, podróż przez dzikie tereny, pogoń szeryfa za bandytą i wiele innych, które wzbogacają tę historię. Poznamy także wiele drobnych i wydawałoby się nieistotnych informacji na temat kowbojskiego życia, hodowli koni i codziennego życia w obozie, lecz stanowią one bardzo świetne uzupełnienie całej historii i pozwalają jeszcze lepiej poznać realia Dzikiego Zachodu.

Czasy w jakich przyszło żyć bohaterom stanowią koniec pewnej epoki. Wielkie stada bizonów należą do przeszłości, wojownicze plemiona Indian praktycznie przestały istnieć - przy życiu pozostały nieliczne bandy, bądź desperaci, a na dziewicze tereny wkraczają nowi osadnicy i wraz z nimi cywilizacja. Świat ulega radykalnej zmianie - sami bohaterowie zapoczątkowują nowe czasy wyruszając z bydłem do dziewiczej Montany. Jest więc to także historia o przemijaniu, o tym jak świat na oczach bohaterów ulega zmianie, a pewna epoka przechodzi do historii. Dotyczy to także wspomnianych już Indian - w dużej mierze są to rodziny zagłodzone rodziny, które nie potrafią się odnaleźć w nowym świecie, ale nie brakuje również kilku wojowniczych band, które napotykają bohaterowie. Co ciekawe, autor nie cechuje ich negatywnie, ale też nie stara się rozczulać nad ich losem. Przedstawia ich na chłodno, próbując przedstawić jak najwierniej realia Dzikiego Zachodu i kres pewnych czasów.

Książka McMurtry'ego to również niezwykła plejada bohaterów, których wszystkich nie sposób wymienić z imienia. W powieści poznamy kilkoro Ochotników z Teksasu, którzy niegdyś walczyli z Indianami i bandytami, by osadnicy mogli objąć w panowanie nowe ziemie. Nie zabraknie również hodowców bydła i koni, łowców bizonów, pięknej młodej kobiety, którą życie zmusiło do podjęcia się niechlubnego zajęcia, mniej lub bardziej przyjaznych Indian, kowbojów, czy szeryfa, który wyruszył w pościg za przestępcą. Autor prezentuje cały przekrój zawodów i charakterów, jakich nie może zabraknąć w opowieści o Dzikim Zachodzie. Jednak wielu bohaterów nie jest do końca takich, jacy wydają się na pierwszy rzut oka. Skrywają tajemnice, ukrywają swoje prawdziwa ja przed podwładnymi, czy mają niedokończone sprawy z przeszłości, a niekiedy muszą ponieść przykre konsekwencje swoich działań. Z początku ta mnogość bohaterów i ich historie, mogą spowodować lekkie zagubienie, to jednak dość szybko można się do nich przyzwyczaić.

Wydawnictwo Vesper przyzwyczaiło swoich czytelników do najwyższego poziomu wydawania książek i nie inaczej jest w przypadku powieści McMurtry'ego. Twarda oprawa, wysokiej jakości papier, duży format (17x24x6.8 cm), kadry z serialu na podstawie powieści oraz posłowie Michała Stanka Western jako powieść totalna. W książce dopracowano każdy element, by czytelnik otrzymał wspaniałe wydanie z niemniej interesującą treścią. Oczywiście, wiąże się to z dość wysoką ceną okładkową - 79,90 zł, lecz moim zdaniem jest to cena jak najbardziej zasadna.

Na południe od Brazos jest wspaniałym portretem amerykańskiego Dzikiego Zachodu, który powoli odchodzi w niebyt. Wspaniała plejada bohaterów, świetnie zarysowane realia i różnorodność poruszanych tematów powodują, że książkę licząca ponad 800 stron czyta się zadziwiająco szybko i przyjemnie. Polecam!

Za możliwość przeczytania książki serdecznie dziękuję Wydawnictwu Vesper!

[Adres usunięty]