Kwiaty dla Algernona

Pewnych książek nie trzeba ani opisywać, ani oceniać, po prostu obowiązkowo trzeba je przeczytać. Ta książka do nich należy.

Wiele lat temu przeczytałam już tę książkę i do dzisiaj pamiętam wrażenie, jakie na mnie wywarła. Przez liczne przeprowadzki przepadła i bardzo się cieszę z tego nowego wydania, tym bardziej, że jest ona częścią fantastycznej kolekcji klasyki SF. Tego egzemplarza już nie zgubię.

Klasyka s-f, genialna książka Daniela Keyesa o tym jak nasza inteligencja wpływa na postrzeganie świata. Słodko-gorzka historia wciąga i wzrusza. Poruszająca.

Być może Daniel Keyes nie należy do grona najpopularniejszych pisarzy science fiction. Jednak swoim jednym dziełem zrobił to, co inni osiągają latami pracy. Chodzi tu oczywiście o „Kwiaty dla Algernona”, które – mimo tylu lat, które minęły od premiery – nadal porusza i potrafi wzruszyć, a najważniejsze – skłania do przemyśleń. Nakłądem wydawnictwa Rebis, w cyklu „Wehikuł czasu” prezentowane będą najwybitniejsze dzieła z szeroko pojętej fantastyki. Wybitne, ale i nieco zapomniane.

O Kwiatach… możemy dowiedzieć się że:

Trzydziestodwuletni Charlie Gordon jest upośledzony umysłowo, ma iloraz inteligencji na poziomie 68 punktów. Uczy się czytać i pisać na zajęciach w Beekman College. Dwaj naukowcy z tej uczelni, doktor Nemur i doktor Strauss, prowadzą badania nad wzrostem inteligencji. Udało im się już za pomocą zabiegu chirurgicznego zwiększyć zdolności umysłowe myszy o imieniu Algernon i teraz chcą przeprowadzić taki sam eksperyment z człowiekiem.

Słowem podsumowania.

Powieść ta mimo że zaliczana do fantastyki ma w sobie coś, co przekona do siebie nie tylko czytelników, którzy uwielbiają taką literaturę. Wzruszająca, skłaniająca do własnych przemyśleń. Ciekawy zabiegiem w tej książce jest sposób jej pisania. Na samym początku mamy do czynienia – z osobą upośledzoną, mającą kłopot z logicznym myśleniem i zapisywaniem swoich przeżyć. Dopiero stopniowo, gdy eksperyment zaczyna przynosić efekty, zmienia się też sposób opisywania przeżyć samego Charliego, który zaczyna inaczej postrzegać świat wokół siebie.

OD 1959 roku książkę tę sprzedano w paru milionach egzemplarzy, a także sfilmowano. Jako ciekawostkę można podać, że pisarz jest także twórcą wstrząsającej książki „Człowiek o 24 twarzach”.

"Od przygłupa do geniusza"

Pamiętam jak lata temu nie kupowałem jeszcze książek na własność i moje czytanie opierało się tylko na sięganiu po egzemplarze wypożyczone z biblioteki, ale coraz częściej myślałem, że w końcu jakieś książki zaczną pojawiać się na moich półkach. Nadszedł w końcu ten czas, kiedy pewnego dnia w bibliotece miałem w ręce w starym wydaniu książkę Keyesa, która bardzo mnie zainteresowała, i już miałem ją wziąć do przeczytania, ale coś mówiło mi, że jak ją wezmę i przeczytam, to nie będę chciał oddać, więc odłożyłem z powrotem na półkę i postanowiłem kupić na allegro. Niestety te egzemplarze były w owym czasie albo w fatalnej jakości, albo w zbyt wysokiej cenie, więc czekałem aż się pojawi dobra okazja. Ale długo się nie pojawiała, a chęć przeczytania ciągle się nasilała. Minęły lata - chyba z osiem, a może i więcej - i dalej tego nie przeczytałem! Ale najnowsza inicjatywa wydawnictwa Rebis sprawiła, że okazja w końcu się znalazła, bowiem wydawca zdecydował się utworzyć serię fantastyczną dzieł klasyki (podobnie zresztą jak to kilkanaście miesięcy temu zrobił Mag z Artefaktami), wobec czego „Kwiaty dla Algernona” trafiły w szeregi nowej serii „Wehikuł czasu”, i w końcu (w końcu!!) mogłem tę książkę przeczytać.

Powieść Daniela Keyesa przedstawia historię upośledzonego, trzydziestodwuletniego Charliego Gordona, który ma niski poziom ilorazu inteligencji i problemy z poprawną wymową i porozumiewaniem się. W tym samym czasie dwaj naukowcy, profesor Nemur i doktor Strauss, dokonali przełomowego odkrycia, podczas jednego ze swoich eksperymentów nad wzrostem inteligencji. Obiektem, na którym się to powiodło, była mysz o imieniu Algernon, u której po specjalnych zabiegach chirurgicznych odnotowano zwiększenie zdolności umysłowych. Naukowcy postanowili dokonać podobnych badań na człowieku, a Charlie został pierwszym z nich, na którym zdecydowali się spróbować.

"Kwiaty dla Algernona" były początkowo opowiadaniem opublikowanym w 1959 roku w jednym z czasopism, i już w następnym roku Keyes otrzymał za nie nagrodę Hugo. Autor postanowił je nieco bardziej rozbudować i doszedł z obszernością tekstu do formy powieściowej, za którą także został wyróżniony, tym razem nagrodą Nebula w 1966. Ogólnie powieść klasyfikuje się do fantastyki naukowej. Ale science fiction jest tutaj właściwie tylko punktem wyjściowym. Zaawansowana technologia i nauka, które przyczyniły się do tego, że z osoby upośledzonej naukowcy stworzyli geniusza, tak naprawdę więcej daje tutaj głębokiego psychologicznego studium psychologiczne człowieka i jego osobowości. Człowiek poniżany, wyśmiewany, wytykany palcem i psychicznie cofnięty staje się z dnia na dzień coraz mądrzejszy i świadomy otaczającego go świata, co widać po piśmie, po wypowiedzi i myśleniu. Widzimy to zresztą od samego początku śledząc jego dziennik, który postanowił założyć i prowadzić na chwilę przed eksperymentem. Czytelnik wyraźnie widzi jak popełniający wielkie błędy ortograficzne i ogólnie językowe z dnia na dzień stopniowo wyraża się coraz poprawniej, płynniej i przede wszystkim mądrzej. Ta warstwa językowa początkowo może nieco spowalniać czytanie (podobnie jak to zresztą było w "Mechanicznej pomarańczy" Burgessa), ale to minie, a jest to bez wątpienia najistotniejsza część książki, która pozwala nam poznać bohatera i jego problemy - jego osobowość, słabości, myśli, przeżycia, samoświadomość, przeżycia i traumę.

Autor świetnie przedstawia także stosunki Charliego z otoczeniem. Początkowo przygłupawy jest obiektem żartów i wyzwisk przez mądrzejszych kolegów w pracy, ale nawet i lubiany. Potem sytuacja nieco się zmienia; inteligentny i mądrze się wysławiający Charlie zostaje przez tych samych kolegów znienawidzony, bo przewyższa ich intelektualnie, a oni mają poczucie niższości. Przy tej przemianie bohatera w trakcie tej historii zmienia się też przy tym nieco forma. Najpierw mamy dziennik prowadzony przez ograniczonego i poddawanego eksperymentom bohatera, potem biorą górę wydarzenia związane z inteligentnym Charliem, który rozmawia dużo z mądrzejszymi ludźmi popisując się swoja wiedzą, jeździ na spotkania wyższych sfer, wygłasza przemowy będące analizą badanych przez niego przypadków i tym podobne.

Jednakowoż w obu przypadkach nie zmienia się emocjonalny problem bohatera do kobiet i otaczającego go świata, w którym nie do końca się odnajduje i prześladuje go traumatyczna przeszłość mająca podłoże we wczesnym dzieciństwie, kiedy matka go nie akceptowała. Nie potrafi znaleźć swojego idealnego miejsca. Chociaż będąc upośledzonym zdaje się być bardziej szczęśliwy, kiedy nie dostrzega pewnych problemów i nie musi się nimi przejmować. Widzimy dzięki temu, co stara się podkreślić autor. Inteligencja jest ważna, ale nie najważniejsza. Czasem nie warto jest zbyt dużo myśleć i być świadomym wszystkiego co nas otacza, żeby żyć lepiej i być szczęśliwszym. Zauważymy też pewną przedmiotowość w środowisku naukowców ściśle nastawionych na naukę i większe zdolności umysłowe. Ale bez uczuć, bez empatii, miłości, serdeczności i wszystkich podstawowych kontaktów międzyludzkich człowiek zbyt inteligentny jest bardziej samotny i nieszczęśliwy.

"Kwiaty dla Algernona" to książka klasyka i poznać ją naprawdę warto. W ogóle się nie zestarzała i kapitalnie obrazuje studium psychologii człowieka i jego problemów. Seria "Wehikuł czasu" zapowiada się kapitalnie i będzie na pewno świetną alternatywą dla magowskich Artefaktów. Ja będę na pewno stałym czytelnikiem jednej i drugiej serii i zachęcać mnie nie będzie trzeba, bo to wartościowa i ciekawa literatura, na którą można bez obaw poświęcić swój czas, w zamian zyskując wiele przyjemność i satysfakcji. Serdecznie przy tym polecam powieść Daniela Keyesa. ;)

[Adres usunięty]

Książka ma formę zapisków w pamiętniku, które sporządza Charlie przed i po eksperymencie. Niesamowicie zostało oddane to jak bardzo zmienia się postrzeganie świata przez bohatera, używane przez niego słownictwo, uczucia i zachowanie. Początkowe wpisy czyta się dość trudno, ponieważ jest w nich bardzo dużo błędów ortograficznych i czasami jedynie czytając fonetycznie mogłem zrozumieć, co Charlie napisał. Jednak po zabiegu chirurgicznym bohater zaczyna się zmieniać - poznaje nowe słowa i popełnia mniej błędów. Charlie również bardzo łatwo się uczy, poznaje nowe języki, czyta książki i rozwiązuje coraz to trudniejsze problemy naukowe.

Zabieg chirurgiczny powoduje niesłychany rozwój intelektualny Charliego, który jednak znacząco wyprzedza rozwój emocjonalny. Powoduje to, że bohater musi nauczyć się żyć w nowym dla niego świecie, ponieważ w środku jest wciąż dzieckiem. Wcześniej Charlie wierzył w ludzi, w ich dobro, a ich naśmiewanie się z niego i żarty traktował jako zabawę, ponieważ nie rozumiał tego, co inni robią. Keyes znakomicie pokazał jak tacy ludzie jak Charlie, czy osoby z zespołem Downa, odmiennie odbierają świat i zachowania ludzi, co będzie dla każdego czytelnika bardzo pouczającą lekcją. Z czasem bohatera zaczyna coraz lepiej rozumieć ludzkie zachowania i sytuacje, których był świadkiem przed zabiegiem. Jest zły, że ludzie wykorzystywali to, jaki był, żeby robić sobie z niego żarty, dokuczać mu i poczuć się lepszym. W pewnym momencie jego IQ przewyższa znacząco średnią i wówczas to dla Charliego wszyscy wokół stają się niemądrzy i przypominają jego samego sprzed operacji. Nie powoduje to bynajmniej satysfakcji, lecz sprowadza na bohatera samotność i wykluczenie. Nikt nie jest w stanie go zrozumieć, oddaje się więc własnym badaniom, czyta książki i komponuje, ale i to nie przynosi mu to satysfakcji...

Keyes zostawia czytelnikowi również kilka trudnych pytań do samodzielnego rozważenia, które po upływie wielu lat są wciąż aktualne. Czy podniesienie ilorazu inteligencji było dla Charliego aby na pewno dobre? Żył przecież szczęśliwie pracując w piekarni i miał tam swoich przyjaciół, których stracił po operacji, ponieważ jego wysoka inteligencja sprowadziła na niego tylko smutek, cierpienie i rozczarowanie. Czy moralnie zasadne jest zaspokojenie własnej ciekawości naukowej kosztem cudzego szczęścia? Po sukcesie badań na myszy, Strauss i Nemur chcą dokonać tego samego na człowieku, nie wiedząc, jakie są długofalowe skutki operacji. Poruszają się po omacku, nieświadomi i niegotowi na skutki swoich działań. Jak się zatem można spodziewać koniec książki ma smutny i gorzki wydźwięk.

Kwiaty dla Algernona to powieść o zmaganiu się człowieka ze zmianami, jakie przyniosła mu nauka - niekoniecznie są one w ostatecznym rozrachunku pozytywne. Książka daje bardzo wiele do myślenia i pomimo upływu lat, poruszane w niej tematy są wciąż jak najbardziej aktualne. Gorąco polecam!

Za możliwość przeczytania książki serdecznie dziękuję Wydawnictwu Rebis!

[Adres usunięty]

CZY WARTO BYĆ MĄDRYM

Wydawnictwo Rebis wystartowało właśnie nową serię pod wiele mówiącym tytułem „Wehikuł czasu”. Jej zamysł jest prosty, ale gody pochwały: wznowienie klasycznych, wielkich powieści literatury fantastycznej pisanych przez gigantów gatunku. Zbyt piękne by mogło być prawdziwe? Nie. Potwierdza to już powieść, która idzie na pierwszy ogień, znakomite „Kwiaty dla Algernona”, która mimo upływu sześćdziesięciu lat od jej powstania wciąż robi wielkie wrażenie, porusza, fascynuje i skłania do zastanowienia.

Charlie Gordon ma trzydzieści dwa lata i iloraz inteligencji na poziomie 68 punktów. Pracuje w piekarni, nie robi zbyt skomplikowanych rzeczy, ale chciałby zmądrzeć. Kiedy więc naukowcy, którzy zdołali zwiększyć inteligencję szczura Algernona, zamierzają przeprowadzić swoje eksperymenty na człowieku, dla Charliego pojawia się okazja spełnienia marzeń. Pytanie jednak do czego wszystko to doprowadzi…

Po raz pierwszy z tą opowieścią zatknąłem się lata temu w formie opowiadania, które pojawiło się w legendarnej antologii „Droga do science fiction”. Wtedy zrobiło spore wrażenie i robi nadal, nawet jeśli już nie zaskakuje. Bo powieściowa wersja, solidnie rozwinięta i rozbudowana, pokazuje pełnię potencjału tej historii i daje więcej czasu do wgryzienia się w nią i zastanowienia nad tym, co Keyes nam serwuje. A zastanawiać się jest nad czym, tym bardziej rozpatrując całość na tle osobistych przeżyć, które doprowadziły do napisania „Kwiatów dla Algernona”.

Fabuła w Keyesie dojrzewała przez czternaście lat. Zaczęło się od kłótni z rodzicami o wybór przyszłej kariery – chłopak chciał być pisarzem, jak się domyślacie, rodzice mieli inne plany. Myśli o porzuceni edukacji doprowadziły go do rozważań nad możliwościami zwiększenia ludzkiej inteligencji. Kiedy lata potem, samemu będąc już nauczycielem uczniów specjalnej troski, widział starania pewnego chłopaka by trafić do normalnej klasy, a także potworny regres innego ze swych podopiecznych, który po przerwie w nauce znów nie potrafił czytać, wiedział już co powinien napisać. I tak zrodziła się ta przepełniona osobistymi wątkami i zaludniona postaciami z jego życia powieść.

I jest to powieść poruszająca. Mocna. Znaczna część jej siły wynika z realizmu ukazanej fantastyki, przyziemności problemów z jakimi stykają się bohaterowie i przekonującego ukazania poszczególnych aspektów całości. Bo „Kwiaty” to przede wszystkim dobra książka obyczajowa, dramat człowieka upośledzonego ukazany z jego perspektywy, a więc i podany specyficznym stylem, ewoluującym wraz z bohaterem. Czasem może i czyta się to trudno, ale całość pochłania się szybko, z emocjami i autentycznym zaangażowaniem.

W skrócie: kawał świetnej, mądrej, znakomicie napisanej fantastyki. Bardzo atrakcyjnie przy tym wydanej (sztywna okładka typu integral pasuje mi bardziej, niż stricte twarda oprawa), ładnie prezentuje się na półce. Warto. Pod każdym względem.