Polecamy kolejny wyjątkowy podręcznik akademicki w ramach serii autorskich podręczników akademickich Pedagogika Nauce i Praktyce autorstwa prof. Jerzego Nikitorowicza pt. Etnopedagogika w kontekście wielokulturowości i ustawicznie kształtującej się tożsamości.
Etnopedagogika staje przed ważnym wyzwaniem, którym jest problem wielości jestestwa (wielowymiarowości tożsamości). Dynamika, zmienność i nieprzewidywalność procesu kształtowania się tożsamości wydają się coraz bardziej intrygujące – z jednej strony fascynujące, bardzo złożone i wielowymiarowe w medialnym świecie potopu informacyjnego, z drugiej zaś kłopotliwe, konfliktowe i stresujące wobec konieczności bycia i funkcjonowania w wielu grupach, społecznościach i kulturach jednocześnie, prezentowania lojalności i wielolojalności. Coraz częściej stajemy wobec istotnego wyzwania – jak prowadzić tożsamościowy dialog wewnętrzny i zewnętrzny, aby rozumieć świat i nie zamykać się w nim, korzystać z dorobku innych kultur i jednocześnie wzbogacać siebie i innych?
W niniejszej książce, po określeniu przedmiotu zainteresowań etnopedagogiki, scharakteryzowaniu edukacji i enkulturacji jako głównych kategorii etnopedagogiki, zwróciłem uwagę na wielokulturowość jako stan faktyczny, fakt empiryczny. Pozwoliło mi to przedstawić negatywne skutki prowadzonej polityki wielokulturowości i wskazać na potrzebę kreowania kilku nurtów rozwoju człowieka i jego kultury (nurt kultury i tradycji regionalnych, kultur narodowych, kultury obywatelskiej, ustawicznego dialogu wspierającego kształtowanie się społeczeństw wielokulturowych). W realizacji tych nurtów upatruję najbardziej istotnego wyzwania etnopedagogiki i w tym kontekście prezentuję rozumienie kultury, tradycji, uwypuklając jej aspekt czynnościowy, przedmiotowy i podmiotowy. Następnie omawiam zagadnienie kultury pamięci zbiorowej, lokalnej-zakorzeniającej, problem kultur narodowych, kultury obywatelskiej oraz kultury państw kształtujących społeczeństwa obywatelskie. Zwróciłem także uwagę na kulturę pogranicza i przedstawiłem koncepcję kształtowania się człowieka pogranicza.
W dalszej części publikacji wskazałem na potrzebę uświadomienia wartości wielokulturowej cywilizacji europejskiej i traktowania wielokulturowości nie tylko jako współwystępowania odmiennych kultur, ale przede wszystkim jako zjawiska ideologicznego, tożsamościowego i edukacyjnego. Podkreśliłem, że dotychczasowa polityka w zakresie zarządzania wielokulturowością nie była w stanie zrealizować określonych celów i w efekcie nie zdała egzaminu. Stąd niezbędna jest nowa strategia dialogu kultur – konsekwentnie realizowana i w rezultacie pozwalająca na nabycie kompetencji międzykulturowych. Podjąłem próbę modelowego przedstawienia dialogu ku integracji kultur, dialogu kształtującego indywidualny i grupowy kapitał międzykulturowy.
W końcowej części książki zwróciłem uwagę na proces kształtowania się tożsamości, jednak wcześniej podjąłem problem erozji kapitału ludzkiego. Uważam bowiem, że zagubiono wielowymiarowego, samosterowalnego, twórczego człowieka, a jego najbardziej istotne cechy „uwięziono” lub ukierunkowano na konsumpcjonizm, podczas gdy wewnętrzne „oprogramowanie” i wrażliwość ludzi zostały zmarginalizowane. Charakteryzując zjawisko tożsamości jako zmienne i dynamiczne, kształtujące się w kontekście uwarunkowań społecznych, politycznych i ekonomicznych, przedstawiłem wypracowaną w toku wieloletnich badań teorię wielozakresowej i wielowymiarowej tożsamości (TWiWT).
Wynikają z niej liczne pytania, m.in.:
1. Co uczynić, aby obywatele krajów europejskich czuli się jednocześnie Europejczykami? (Z pewnością czują się tak w sferze konsumpcji, pomocy służb socjalnych, traktując prawa socjalne jako podstawowe prawa człowieka).
2. Czy czują się Europejczykami w sferze dziedzictwa kulturowego, wspólnych wartości, przeżyć i losów?
3. Czy nie należałoby poszerzyć świadomości obywateli o inne sfery życia, aby czuli się bardziej Europejczykami niż Niemcami, Francuzami, Holendrami, Polakami itd.?
Odpowiedź na te i wiele innych pytań będzie związana z analizą zakresów i wymiarów tożsamości; aspektów z zakresu tożsamości grupowej, osobowej i społeczno-kulturowej. Będzie ona wynikać z analizy związków i zależności pomiędzy poszczególnymi wymiarami, tego, w jakim zakresie tworzą one system, jak ON się zmienia i pod wpływem czego.
Z recenzji
Wydanie podręcznika Etnopedagogika w kontekście wielokulturowości i ustawicznie kształtującej się tożsamości jest pedagogom, a szczególnie pedagogom międzykulturowym, bardzo potrzebne, ponieważ porządkuje aktualne myślenie o problemach związanych z wielokulturowością i edukacją międzykulturową. [...]
Autor publikacji […] od początku lat 90. ubiegłego wieku kreuje i systematycznie rozwija w swojej białostockiej szkole naukowej studia i badania międzykulturowe. Poczynania badawcze i strukturalne Jerzego Nikitorowicza w obszarze etnopedagogiki ukierunkowane są zarówno licznymi teoriami z zakresu nauk humanistycznych i społecznych, jak i – co wydaje się zjawiskiem nieczęstym w pedagogice – oryginalną własną propozycją teoretyczną, wypracowaną w toku wieloletnich badań. Teoria wielozakresowej i wielowymiarowej tożsamości (TWiWT) jest ważną pedagogiczną perspektywą w poszukiwaniu prawidłowości warunkujących kształtowanie się poczucia tożsamości w warunkach wielokulturowości oraz całościowym i zarazem porównawczym ujęciem procesów i zjawisk zachodzących w środowiskach zróżnicowanych kulturowo.
Prof. dr hab. Ewa Ogrodzka-Mazur
