Audiobook Nie ma i nie będzie mp3

„Piszę do was z miast, gdzie skwer za­mie­nio­no w be­to­no­wy plac, fa­bry­kę w ruinę, a kino w bie­dron­kę albo lidla. Piszę z miej­sco­wo­ści, z któ­rych ostat­ni pe­ka­es do­kąd­kol­wiek od­jeż­dża o czter­na­stej dwa­dzie­ścia, a pierw­sze nie­wiel­kie cen­trum han­dlo­we wy­bu­do­wa­no przed pię­ciu laty. (...) To więk­szość kraju. To tutaj na py­ta­nie, co się stało z za­kła­dem pracy, szko­łą, pla­cem, klu­bem osie­dlo­wym, miesz­kań­cy od­po­wia­da­ją: „Już nie ma”. Pro­wa­dzą do za­ro­śnię­tych ruin, bu­dyn­ków, które już wła­ści­wie za­po­mnia­ły o swoim pier­wot­nym prze­zna­cze­niu. Albo na pusty plac. To tutaj po­cię­to, am­pu­to­wa­no, wy­pa­lo­no do gołej ziemi. To tutaj ka­za­no nam pa­trzeć, jak nasze życia roz­pa­da­ją się. Cegła po cegle, kurs au­to­bu­su po kur­sie, szyna po szy­nie, adres po ad­re­sie."

Mam w sobie dużo szacunku do pracy, którą Magdalena Okraska włożyła w stworzenie reportażu o zapomnianych miejscach Polski. Miastach widmach, które tracą mieszkańców, odkąd ich główne fabryki, kopalnie czy inne zakłady zostały zamknięte w czasach transformacji. Cieszę się, że oddała głos rozmówcom i uwzględniła nie tylko ich życie zawodowe, ale również to codzienne w czasach, gdy rzeczywistość przestała być stabilna. Wyniosłam trochę perspektyw z lektury i zwiększyłam swoją świadomość. A jednak.

Całość została napisana jak pod tezę. Brak w niej obiektywności czy dystansu. Nie ma tu opinii ekspertów, którzy daliby szerszą perspektywę. Próżno też szukać kogokolwiek, kto choć trochę odstawały od poglądów autorki, jakie mocno przebijają się między zdaniami. Nie ma analiz. A ja nie tego oczekuję od reportażu.

Temat ważny i wart poruszenia, ale akurat ten tytuł okazał się być zaskakująco płaski. Dowiedziałam się dzięki niemu czegoś nowego, oczywiście, tyle że więcej kosztowało mnie to irytacji na skutek narracji, która narzuca co czuć oraz myśleć. I nie ważne, czy zgadzam się z autorką, czy myślę inaczej niż ona — nie jestem dobrym czytelnikiem reportaży, gdzie tak wyraźnie są zarysowane poglądy twórcy. Gdzie nie ma przestrzeni na własne osądy, a poruszany temat nie zostanie ugryziony z każdej strony. I gdzie autorka twierdzi, że chce przywrócić o czymś pamięć, a tymczasem pogłębia stereotypy. Zdecydowanie nie był to tytuł dla mnie, a jednak dalam mu szansę, jako że już leżał na mojej półce i zostałam z bardzo sprzecznymi emocjami.

Ten ciekawy reportaż odsłania kulisy upadku i utraty mocy przez miasta – widma, które kiedyś tętniły życiem, rozwijały się, zapewniały mieszkańcom pracę i rozrywkę. A dzisiaj? Życie w nich toczy się powoli, z marazmem i zastojem. A mowa o takich miastach, jak: Wałbrzych, Ozorków, Tarnobrzeg, Myszków, Skarżysko-Kamienna i inne. Miasta te w latach świetności słynęły z produkcji określonych wyrobów: węgla kamiennego, pralek, wełny, siarki. Ale nadeszły lata transformacji ustrojowej i produkcja przestała być opłacalna, zmiana ustroju na gospodarkę rynkową sprawiła, że nierentowne zakłady pracy podlegały likwidacji. Nie był żadnych planów restrukturyzacji, przyszły decyzje z centrali i nikt nie miał nic do powiedzenia. Nie wzięto też pod uwagę, że stanowiły one epicentrum życia mieszkańców tych miast i okolic, dla tysiąca ludzi był to drugi dom. Wkoło istniała cała infrastruktura, domy kultury, żłobki i przedszkola, przychodnie zdrowia, wczasy pracownicze. I tym ludziom, którzy ostatni pot wyciskali w tych zakładach, podziękowano. Rozstano się z nimi. I mając wiele lat pracy i jeszcze sporo do emerytury musieli się odnaleźć na rynku pracy. Nie było to łatwe, ludzie popadali w depresję, nie potrafili się przystosować do nowych realiów, czuli się niepotrzebni. Dla mnie to bardzo smutny przekaz. Nie znam tamtych czasów, tylko z przekazów czy literatury i nie chcę oceniać decyzji decydentów politycznych. Ale mam przekonanie, że można było inaczej postąpić z tymi zakładami, próbować zmieniać profil działalności, wprowadzić więcej nowatorstwa i nowoczesnych rozwiązań, a nie pozwolić, aby co bardziej przebiegli i będący bliżej władzy mogli się dorobić na likwidacji majątku tych zakładów. Nawet nie chciano spróbować, tylko od razu, męską ręką pozbawiono je możliwości dalszego funkcjonowania.

Nie ma i nie będzie to obraz naszego kraju w czasach nadchodzącego kapitalizmu, obraz, jaki powstał wskutek takich, a nie innych decyzji. W tych miastach nadal tkwią ludzie, żyją wspomnieniami i pogardą wobec decyzji, które ich osobiście dotknęły. Zadają sobie pytanie, jak by dzisiaj wyglądał krajobraz ich miasta, gdyby ta fabryka czy zakład pracy nadal istniał? Może miasto byłoby przykładem znakomitego rozwoju, bądź by nadal gniło do wewnątrz? Tego nikt nie wie …

„Po trzydziestu latach widać gołym okiem, że w baśni, którą nas karmiono, było bardzo niewiele ról pierwszoplanowych. Większości z nas suflowano role kopciuszków, żebraków i nędzarzy. Wielkie nadzieje bardzo szybko obróciły się w perz”.

Autorka na drodze swojej reporterskiej podróży odwiedza zwykłych mieszkańców tych miast, mieszka z nimi i na kilka dni stara się wtopić w ich strukturę. Wiele czasu poświęca na trudne i szczere do bólu rozmowy z byłymi pracownikami wielkich zakładów pracy, jest dla nich jak konfesjonał. Słucha, słucha i stara się zrozumieć. Czuje się, jakby czas się tam zatrzymał, jakby nowe jeszcze nie nadeszło, a ludzie tkwią w tym, co było kilkadziesiąt lat wcześniej. I nie wszyscy potrafią się z tego wydobyć i otrząsnąć. A zrozumieć i zaakceptować, dlaczego są w tym miejscu dzisiaj, nie jest im łatwo.

Opowieść Magdaleny Okraski jest szczera do bólu, odważna, ale też smutna i bolesna, nie napawa raczej optymizmem. Daje smutną refleksję, że wiele w Polsce zniszczono i zaniedbano, w imię kapitalizmu, kosztem ciężko pracujących obywateli, poczuwających się do odpowiedzialności za swojego „żywiciela”. To obraz prawdziwego życia, porażki, którą ci ludzie ponieśli. Bo nie można powiedzieć, że są zwycięzcami, są ofiarami systemu, przekształceń i transformacji.

Warto, aby ludzie zapoznali się z tym reporterskim krajobrazem, obudzili się i nie pozwolili, aby władza po raz kolejny tak postąpiła. Dzisiaj już jesteśmy mądrzejsi, mamy większy dopływ wiedzy i informacji, jesteśmy bardziej otwarci i przewidujący. Polecam! Warto wybrać się w podróż z autorką i zobaczyć, co po sobie zostawiła transformacja poprzednich władz. Opisane miasta to tylko kropla, takich opłakanych i obdartych ze złudzeń obrazków jest zdecydowanie więcej.