Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice

Zacznę od podsumowania - książka zawiera bardzo ciekawe treści, nie żałuję, że po nią sięgnęłam. Szczególnie zaciekawiły mnie badania i wnioski na temat moralności (zapadające w pamięć przykłady badań), przyjemności (metody badań!) i płci mózgu (naprawdę wstrząsające fakty).

Jednakże...

-Gdyby ktoś porządniej przeredagował książkę byłaby o 1/3 krótsza - mnóstwo powtórzeń CAŁYCH akapitów i zdań. Zapewne wynika to z tego, że jest to zbiór artykułów zebranych w książkę, a podobne tematycznie artykuły miały podobne (lub miejscami identyczne) wstępy. Jednakże sięgając po książkę oczekuję spójnej lektury. Największy minus za to!

-Jak dla mnie za dużo fachowej terminologii. Nie rozumiałam całych rozdziałów, nie wstydzę się tego - mechanizmy w neurobiologii do trywialnych nie należą.

-Podobno występują błędy rzeczowe. Zauważyłam jedno pomylone nazwisko, na więcej nie pozwolił mi brak wiedzy.

-Rozdział o pamięci strasznie mnie zmęczył, a końcówka o narkotykach zawiodła - zbyt encyklopedycznie.

Recenzja książki Jerzego Vetulaniego pt. „Mózg: fascynacje, problemy, tajemnice”

Zaraz po przeczytaniu tytułu książki rodzi się w nas ciekawość. Kto nie chciałby lepiej poznać swojego mózgu – najbardziej tajemniczego organu w naszym ciele? Zaglądając dalej,

do spisu treści, orientujemy się, że będziemy mieli możliwość przeczytać o wielu różnych zagadnieniach, takich jak pamięć, moralność czy narkotyki.

Już w części pierwszej, zatytułowanej „Mózg, moralność, sztuka” autor udowadnia,

że można połączyć neurobiologię z naukami humanistycznymi. Świadczy o tym fakt, że Vetulani, szukając źródła piękna, powołuje się między innymi ma rozważania antycznych filozofów. Przywołuje Platona, który uważał, że piękno jest zawarte w przedmiocie, oceniający nie może

na nie wpłynąć. Czytamy również o poglądach Kanta, który – zupełnie odwrotnie niż Platon - twierdził, że zasady piękna tkwią w odbiorcy. Następnie poznajemy zdanie Zeki i Kawabata, którzy dowiedli, że w mózgu znajdują się struktury neuronalne, pozwalające nam na ocenę estetyki danej rzeczy. W tej części książki dowiadujemy się również, że uczenie się odbioru i produkowania sztuki rozwija nasz mózg. Tłumaczy to, dlaczego zajęcia szkolne takie jak wiedza o kulturze czy język polski są obowiązkowe dla wszystkich, nawet tych, którzy nie wykazują nimi zainteresowania.

Po zakończeniu rozważań dotyczących sztuki, płynnie przechodzimy do omawiania świadomości. Znów zaczynamy od poglądów starożytnych – już oni zastanawiali się, jakie są związki umysłu człowieka z jego ciałem. Kartezjusz jako pierwszy zaproponował idee dotyczące związku umysłu

i ciała. Natomiast Benedykt de Spinoza przedstawił teorię podwójnego aspektu, z której wynika,

że umysłowość i fizyczność to różne aspekty jednej substancji, czyli, według przekonań Spinozy – Boga. Obecnie naukowcy uważają, że dusza nie może wyrażać się bez działającego mózgu, jest

od niego zależna. Autor wspomina również o jednej z nowych dziedzin badawczych – neuroteologii. Dziedzina ta łączy naukę oraz filozofię, zajmuje się ona bowiem badaniem zależności między przeżyciami duchowymi a procesami neurologicznymi. W książce znajduje

się również ciekawostka dla pasjonatów psychologii. Vetulani podaje, że pierwszym krokiem dla współczesnej psychologii była frenologia. Jej twórca, Franz Joseph Gall usiłował połączyć zmiany zagłębień i uwypukleń czaszki ze zmiennością charakteru. Dziś wiemy już, ze założenia Galla nie były prawdziwe, jednak wymyślił ON pierwszy system zakładający materialność procesów psychicznych. Dowiadujemy się również, że mózg zmienia się pod wpływem otoczenia. Zależnie od dopływu bodźców neurony w korze mózgowej mogą zanikać lub rozwijać się. Przechodzimy

do rozważań dotyczących moralności. Czytamy, że w procesie rozwiązywania dylematów moralnych biorą udział procesy poznawcze oaz emocjonalne. Poznajemy również odpowiedź

na pytanie o czynność, której uczeni jesteśmy od dzieciństwa – dlaczego przed podjęciem decyzji pod wpływem emocji należy policzyć do dziesięciu. Okazuje się, że licznie w pamięci aktywuje korę mózgową, co hamuje nadmiernie pobudzone jądra migdałowate (z nimi powiązane są emocje). Ułatwia nam to podjęcie racjonalnej decyzji. Następnie Vetulani stawia filozoficzne pytanie: skąd się bierze moralność? Na wstępie dowiadujemy się, jak próbowali wytłumaczyć to filozofowie antyczni. Arystoteles, reprezentujący racjonalistów, twierdził, że moralność wzięła się z rozumu. Sentymentaliści natomiast myśleli zupełnie odwrotnie – za źródło moralności uważali sympatię oraz zdolność rozumienia innych ludzi. Obecnie wiemy, że w kształtowaniu norm moralnych uczestniczą zarówno emocje, jak i rozum. Kolejna część dotyczy neurobiologii inteligencji. Dowiadujemy się z niej, że inteligencja jest determinowana przez geny oraz przez środowisko.

W związku z tym, poprzez odpowiednie zmiany środowiskowe inteligencję można kształtować

i wzmacniać. Poznajemy również główną korzyść wynikającą z wprowadzeniu przymusu edukacji – spowodował ON zwiększenie inteligencji społeczeństw. Dowodzi to, że mózg ludzki dobrze dostosowuje się do wzrastających wymagań środowiska. Następna część książki związana jest

z seksualnością człowieka. Możemy się z niej dowiedzieć, że zachowania seksualne człowieka kontrolowane są przez korę mózgową. Kłamstwem jest więc pogląd, że zależą one tylko od hormonów i emocji. Kora mózgowa wpływa również na poczucie przynależności do płci.

Czytamy również o różnicach pomiędzy mózgiem kobiety, a mózgiem mężczyzny. Mózg mężczyzny jest większy, jednak stosunek masy mózgu do masy ciała jest większy u kobiet. Vetulani odpowiada na pytanie, czy miłość odbiera nam rozum. Okazuję się, że jest to prawda, ponieważ uczucie, jakim jest miłość powoduje zablokowanie funkcji poznawczych. Kolejnym tematem poruszonym w książce jest pamięć. Dowiadujemy się, że pamięć jest niezwykle ważną funkcją układu nerwowego, gdyż to właśnie dzięki niej podejmujemy decyzje w oparciu o nasze doświadczenia, uczymy się na błędach. Bardzo zainteresowała mnie informacja, że pamięć występuje nawet u bardzo prymitywnych zwierząt. Rozwinęła się ona u wszystkich zwierząt, ponieważ umożliwia życie w zmieniającym się otoczeniu, jest jedną z podstawowych funkcji poznawczych. Ostatnim z poruszanych w książce tematów są narkotyki. W tej części czytamy między innymi o rodzajach zagrożeń z nimi związanych. Dowiadujemy się, jak rozpoznać, czy ktoś ich zażywa oraz jak pomóc osobie, którą spotkało zatrucie narkotykami. Autor pisze nie tylko

o wielkiej szkodliwości narkomanii, lecz także o negatywnym wpływie zjawiska narkofobii, bezmyślnej agresji wymierzonej w narkotyki, narkomanów. Mam nadzieję, że w ten sposób uda się uświadomić ludziom, że narkomania jest nałogiem, z którego wyjście jest bardzo trudne, w wielu przypadkach wręcz niemożliwe. Vetulani pisze wprost, że społeczeństwo powinno wspierać narkomanów w trudnej walce o wyjście z nałogu. Gdy w społeczeństwie jest wysoki poziom kultury, liczba uzależnień od legalnego narkotyku – nikotyny – drastycznie maleje.

Książka, mimo że należy do gatunku utworów popularno-naukowych, jest niezwykle interesująca. Gdy już zaczniemy ją czytać, świat mózgu i jego tajemnic pochłania nas bez reszty. Autor potrafi dotrzeć do czytelnika. Pisze językiem niezwykle prostym, łatwym w odbiorze dla każdego. Dzięki temu przekazywane treści są zrozumiałe, a całość czyta się łatwo i przyjemnie.

Nie mamy poczucia, że studiujemy wyjątkowo zawiłe wyniki badań i eksperymentów. Autor podaje rzetelne informacje, porusza wiele tematów. Po tej fascynującej lekturze dopiero czuję,

ile zagadnień związanych z ludzkim mózgiem mam jeszcze do zgłębienia.